Luksembùrg
|
Luksembùrg (luks. Lëtzebuerg; òficjalnô pòzwa Wiôldżé Ksãżstwò Luksembùrg (luks. Groussherzogtum Lëtzebuerg, fr. Grand-Duché de Luxembourg, niem. Großherzogtum Luxemburg) – państwò w zôpadny Eùropie. Òd nordë grańczi z Belgiã, òd zôpadu i pôłniégò – z Francjã, a òd pòrénkù – z Miemcama. Ni mô przistãpù do mòrza. Pòzwa kraju pòchòdzy òd stôrowësokòniemiecczégò słowa «lucilinburch» – «môłi gard». Całownô wiéchrzëzna Luksembùrga to 2 586,4 km² i je to jedno òd nômiészich państw w Eùropie.
Nôleżi do Eùropejsczi Ùnie (òd 1957). Do grëpë z Belgijskô i Néderlandzkô wchôdô w skłôd Beneluksu.
GeògrafiôEditëjë
PòłożeniéEditëjë
Leżi w zôpadny Eùropie, midzë Belgiã, Francjã i Miemcama.. Òd pòrénkù grańcã Luksembùrga wëznôczô rzéka Mozela (niem. Mosel, fr. Moselle, luks. Musel) .
WiéchrzëznaEditëjë
- całownô: 2,586 km²
- wiéchrzëzna lądu: 2,586 km²
- wiéchrzëzna wòdów: o km²
- môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 179.
Lądowé grańceEditëjë
- òglowô długòsc wszëtczich grańców: 327 km
- państwa, z jaczima mô grańce: Belgijskô 130 km, Miemieckô 128 km, Francëjô 69 km
Brzegòwô liniôEditëjë
ni mô brzegòwi linii (państwò strzódlądowé)
KlimatEditëjë
Klimat ùmiarkòwóny, pòd wpłiwã Atlanticczégò Òceanu (łagódné zëmë, chłodno òb lato). Wielëna òpadënków òd 800 mm na pôłnim do 1200 mm na nordze.
Ùsztôłcenié terenuEditëjë
Górzësti nordowi dzél państwa (tak pòzwóny Oesling) nôleżi do terenu plaskati wëżawë Ardenów z wësokòscama do 560 m n.r.m. (czëp Kneiff). Reszta Luksembùrga (tak pòzwóny region Gutland, jaczi zajimô 68% teritorium) je pòfałdowóną niżawą z szeroczima dolëznama. Stolëca państwa, gard Luksembùrg, leżi w pôłniowim dzélu kraju.
Wësokòsc terenuEditëjë
- strzédnô wësokòsc: 325 m. n.r.m.
- nôniższô wësokòsc: 133 m. n.r.m. (rzéka Mozela)
- nôwëższi czëp: 560 m. n.r.m. (Kneiff)
Gruńtë wedle ùżiwaniôEditëjë
- rolné gruńtë: 50,7% (w tim 24% òrnëch gruńtów)
- lasë: 33,5%
Lëdze i spòlëznaEditëjë
PòpùlacjôEditëjë
- wielëna lëdztwa: 594,130 (na lëpińc 2017)
- môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 171.
Etniczné karnaEditëjë
Luksembùrczicë 52,3%, Portugalczicë 16,4%, Frańcuzë 7,5%, Italczicë 3,6% (wôrtoscë szacowóné na 2017)[1]
JãzëcziEditëjë
luksembùrsczi 55.8%, portugalsczi 15.7%, francësczi 12.1%, niemiecczi 3.1%, italsczi 2.9%
Religijné karnaEditëjë
chrzescëjanie (w zacht wikszoscë Kòscół Rzimskòkatolëcczi) 70.4%, mùzułmanie 2.3%
ÙrbanizacjôEditëjë
- mieskô pòpùlacjô: 90,7%
- wikszé miesczé westrzódczi: Luksembùrg (stolëca) – 114,303 mieszkańców (w 2017)[2]
Pòliticzny systemEditëjë
- òficjalnô pòzwa: Wiôldżé Ksãżstwò Luksembùrg
- pòliticzny ùstôw: kònstitucyjnô mònarchiô
- stolëca: Luksembùrg
- czasowô cona: UTC+1
- państwowé swiãto: 23 czerwińca – Luksembùrsczé Nôrodné Swiãto (luks. Lëtzebuerger Nationalfeierdag)
- nôrodny himn: „Ons Heemecht” (Nasza Tatczëzna)
Wëkònôwczô władzaEditëjë
- wiôldżi ksążã Henri (òd 7 rujana 2000)
- premier: Xavier Bettel (òd 4 gòdnika 2013)
Ùstawòdôwczô władzaEditëjë
jednojizbòwi parlament – Jizba Depùtowónëch (luks. Châmber vun Députéirten, fr. Chambre des députés; 60 nôleżników na piãcolatną kadencjã)
PrzëpiscziEditëjë
BibliografiôEditëjë
Państwa w Eùropie | |
---|---|
Albańskô | Andorra | Aùstriô | Belgijskô | Biôłorus | Bòsnijô ë Hercegòwina | Bùlgarskô | Chòrwackô | Cyper | Czeskô Repùblika | Czôrnogóra | Dëńskô | Estóńskô | Fińskô | Francëjô | Greckô | Irlandëjô | Islandëjô | Italskô | Lëtewskô | Liechtenstein | Luksembùrskô | Łotewskô | Madżarskô | Malta | Miemieckô | Mòłdawskô | Mònakò | Néderlandzkô | Nordowô Macedoniô | Norweskô | Pòlskô | Pòrtugalskô | Rumùńskô | Ruskô | San Marino | Serbskô | Sloweńskô | Słowackô | Szpańskô | Szwajcarskô | Szwedzkô | Tëreckô | Ùkrajina | Watikan | Wiôlgô Britanijô | |
Zanôléżné teritoria: Alandsczé òstrowë | Farersczé òstrowë | Gibraltar | Grenlandzkô | Guernsey | Jersey | Man | Svalbard | |
Ògrańczoné ùznanié: Kòsowò | Pòdniéstrze |
Państwa z Eùro | |
---|---|
Państwa Gòspòdarczi i Walutowi Ùniji
Aùstriô | Belgijskô | Cyper | Estóńskô | Fińskô | Francëjô | Greckô | Irlandëjô | Italskô | Lëtewskô | Luksembùrskô | Łotewskô | Malta | Miemieckô | Néderlandzkô | Pòrtugalskô | Słowackô | Sloweńskô | Szpańskô |
|
jine państwa: Andorra | Czôrnogóra | Kosowskô | Mònakò | San Marino | Watikan |