Akòrdión - instrument muzyczny zarëchòwóny do karna aerofònów abò idiofònów dãtëch. Je to ôrt harmònii, òparti na przelotowim zwãcznikù. Instrument mùzyczny ò baro skòmplikòwóny bùdowie, bòkadnëch òdmianach i miarach. Grający mùszi wëmagac òd se spòsobnotë ùwadżi i fizyczny sëłë.

Akòrdión gùzowé
Akòrdión klawiszowy

Definicjô edicëjô

Zwãk pòwstaje przez dërgòtanié lëstka, czedë miech przë akòrdionie je pòrëszany i przechòdzy przez niegò left. Przódy akòrdión grôł przë ùżëcim nogòwich miechów, chtërne z czasã òstałe zastąpiony przez rãczny miech. Instrument ten z prawi strónë mô klawiaturã klawiszową ( abò knąpczi przë akordeonie knąpkòwym), a z lewi strónë mô knąpczi (zwãczi basowi, akòrdë, a téż, chòc nie zawdë – manuał melodyczny zwany baritonem.

Niechtërny instrumentoznawcë ùmólniają akòrdión w karnie idiofònów, równak taczié twierdzenié je diskùsyjné, bò idiofòny same w se są zdrzódłem zwãku, a w akòrdionie zwãczi wprawióne są w dërgòtanié przez słup leftu – jak to je u aerofònów.

Bùdowa edicëjô

Basowô stróna: knąpczi ùłożoné w rzãdë i rédźi. Rédźi ùłożoné są wedle kòła kwintowégò, dwa pierszi rzãdë dobiwają pòjedinczé zwãczi, trzecy rząd akòrdë dùrowé, czwiôrti akòrdë mòllowé, piąti septymòwi sztërozwãczi, szósti sztërozwãczi zmieszony (pò strónie basowi w dwóch òstatnych régach są knąpczi, chtërne brzemią pòtrójno.

Melodycznô stróna – mòże mieć klawiaturã typù fòrtepianowégò abò knąpczi chtërne leżą chromaticznie w rzãdach trzech do piãc.[1]

Historiô edicëjô

 
Stari akòrdión

Pierszi prototip akòrdióna zbùdowôł w 1822 rokù Friderik Buschmann. Akòrdión w dzysdniôwi pòstaceji zméstrowôł w 1829 rokù Cyrill Demión, we Wiedniu. Miôł òn jeden manuał, miech, grif i piãc klawiszy. Jegò  nôwôżniészą cechą bëła mòżlewòsc grë akòrdama, stądka pòzwa – akòrdión.

Nôwôżniészi wërôbiôrzë akòrdióna edicëjô

1. pòlskô Mùza

2. niemiecczé Hohner i Weltmeister

3. italsczé Paolo Soprani i Pigini

 
Italijsczi Pigini

4. francusczé Alexandre

Typë akòrdióna edicëjô

1. akòrdión sztandardowi

2. akòrdión klasiczny

3. akòrdión basowi

4. bajan

5. bandeon

6. kòncertinô

7. harmòniô

Bëlny akòrdionistë edicëjô

Astor Piazzolla – ùrodzeł sã 11 strëmiannika 1921 rokù w Argentënie, jakno syn emigrantów italsczich. Dzysô je nazwóny méstrã òd tãga. Wszëtce akòrdionistë spòtikają sã z lëteraturą Astora Piazzolli òsoblëwò czedë idą szlachã rozriwkòwi  mùzyczi. Òn ledôł jazz. Naùczôł gò sôm Sergiusz Rachmaninow.

Richard Galliano (ùr. 12 gòdnika w Cannes – francusczé ùtwórca i multiinstrumentalista, akòrdionista-wirtuoz.  Galliano współprôcował m.jin. z wiôldżima jak: Al Foster, Juliette Gréco, Charles Aznavour, Ron Carter, Chet Baker, Trilok Gurtu, Jan Garbarek, Michel Petrucciani czy Bobby McFerrin .

Maria Kalaniemi (ùr. 27 maja 1964) – fińskô akòrdionistkô grająca na akòrdionie gùzowém, skùńczëła a pózni ùczëła na  Wëdzale Muzyczi Fòlkowé Akademii Sibeliusa. W swòji  muzyce sygô do muzyczi fòlkòwé jak téż  muzyczi pòwôżny.

Piotr Chołołowicz (ùr. 1971 w Hajnówce) - muzyk, akòrdionista.  Je profesorã na  Akademii Muzyczny w Katowicach,a téż w Burgtheater w Wiedniu. Współzôłożycel trio akòrdionowégò Ars Harmonica z cztërnym grô w krôju i w wielu krôjach Europy.

Marcin Wyrostek (ùr. 16 rujana 1981 w Jeleniej Górze) – polski akòrdionista. W 2009 wëgrôł drëgą edycjã programa Môm talent. Je absolwentã i wykłôdowcã Akademii Muzyczné im. Karóla Szymanowsczégò w Katowicach.

Mùzeùm akòrdionów w Kòscérznie edicëjô

 
Akòrdión z kòlekcji Pawła Nowaka

Pierszé w Pòlsce mùzeùm akòrdionu i pòdobnëch instrumentów pòwstało w Kòscérznie.[2]

Lëteratura edicëjô

Sherman R. Seldon P., Muzyka klasyczna dla żółtodziobów, Poznań 2000.

Wolański A., Słownik Terminów Muzyki Rozrywkowej 2000.

Pichura J. Strokosz-Michalak R., Mały leksykon akordeonu, WSP Częstochowa 1995.

Przëpisë edicëjô

  1. http://akordeon.pl/
  2. Pomerania 2014, nr 3, dodôwk - Klëka