Fliger
Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.
Fliger, latawc – załogòwi abò bezzałogòwi statk pòwietrzny cãższi òd pòwietrza (aerodyna), chtëren trzimô sã w lewce dzãka wytwarzanej sile nosnej za pòmòcą nieruchòmëch, w danëch warunkach wzglãdem statkù, skrzëdeł. Cąg pòtrzebny do ùtrzëmania prãdkòsci w loce pòzomim wëtwarzany je przez jeden abò wiãcy silników.
Mòżna wyróżnic dwa ôrte napãdów:
- Smigòwi, w chtërnym moment òbrotowi silnika zamieniany je na cąg za pòmòcą smigła; do takégò napãdu stosuje sã silniki tłokòwi abò turbinowi,
- Òdrzutòwi, w chtërnym cąg wëtwarzany je bezpośrednio w silnikù; zwëkle stosuje sã silniki turbòòdrzutowe, silniki rakietowe wykòrzestëwane są głównie w konstrukcjach eksperymentalnëch abò jakò napãd pòmòcniczi przë starcie.
Historëjô fligra edicëjô
Lëdze òd niepamiãtnëch czasów marzëli ò lataniu. Na pòdstawié òbserwacji ptòchów Leonardo da Vinci (1452-1519) zaprojektował pierwszą lotniã. Pionierzë latania, tacy jak Niemiec Otto Lilienthal (1848-1896), ùdowòdnili, że szëbòwiec mòże wnieść człowieka w pòwietrze.
Pòd kuńc XIX w. wielu wënalazców próbòwało skonstruowac fliger, je to szëbòwiec z napãdem. Ùdało sã to dwóm Amerëkanom bracynom Orville’owi (1871–1948) i Wilburowi (1867–1917) Wrightom, chtërnëm zbùdowali fliger pòruszany silnikiem spalinowëm i w 1903 rokù dokònali pierszégò kontrolowanégò przelotu. Trwał òn 12 sekùnd. Tegò samégò dnia braca dokònali pòstapnëch trzëch przelotów, w chtërnëch fliger przelecał 270 métrów, a nôdłuższi lot trwał 59 sekùnd. Ten rok ùznajé sã za pòczątk erë fligerów. Bracia Wright nie bëli równak pierwszymi, chtërny zasłużyli sã na pòlu bùdowë fligerów. Pierszim człowiekiem, ò chtërnëm mòżna pòwiedzec, że ręzowôł na pòkładze fligera, béł Clément Ader (1841–1925),chtërën wzniósł sã maszëną napãdzaną silnikiem parowëm.
Pierwszé robòte nad silnikiem òdrzutowëm prowadzono w latach 30. XX stalata. Silniki tłokòwe òkazałë sã niezbyt przydatne przë wilgach prãdkòscach oraz na znacznych wësokòscach, gdze pòwietrze je rozrzedzone. Pòtrzebny béł nowi tëp silnika. Ju w latach 30 brëtëjsczi inżynier Frank Whittle (1907–1996) òpatentował projekt silnika òdrzutowégò, le pierwszim òdrzutowcem béł niemiecczi Heinkel He 178, poddany próbom w 1939 rokù. Brëtëjsczici amerëkańsczi òdrzutowce pòjawiłë sã niedłudżo pòtemù, w czase dredżi wòjny swiatowej. Dzôsiejszé tegò tëpù fligerë mògą pòkònac barierã prãdkòscë dzwiãkù. Pòlską pòzwa „fliger” wprowadził Władësław Umińsczi.
Cechë kònstrukcëjné fligerów edicëjô
Òglowò òkreslenié charakterëstëcznëch rozwiązań zastosowanych przë bòdowié òkreslonégò fligera. Mògą dotëczëc midzë jinszima:
- Liczbë płatów – są to fligrë:
- jednopłatowe,
- półtorapłatowe
- dwupłatowe
- trójpłatowe
- umòcowania na kadłubie głównégò płatë – są to fligrë:
- dolnopłatë
- sredniopłatë
- górnopłatë - specjalną òdmianą górnopłatu je płat Pùławskégò pòlskiej kònstrukcji;
- ilosci zamòntowanëch silników- są to Flieger:
- Jednosilnikòwe
- Wielosilnikòwe
- Dwusilnikòwé
- Trójsilnikòwé
- Cztërosilnikòwé
- lëczba kadłubów – są to fligerë:
- Jednokadłùbòwé
- Dwukadłùbłowé (tzw. latająca rama, belko wiec)
- Bezkadłùbòwé (tzw. latające skrzidło, rzadkò spòtykané)
- Ùmòcowania płatu – są to Flieger:
- Wòlnoscé
- Zastrzałowé
- Ôrte pòdwòza- są to fligerë:
- Z pòdwòzém stałym
- Z pòdwòzém chòwanym
- Przeznaczenia
- Towarowé
- Pasażerské
- Cywilné
- Òsobisté
- Turëstëczné
- Rozpòznawczé
- Patrolowé
- Pòszukiwania òkrãtów pòdwòdnëch
- Szturmòwé
- Walki radioelektroniczné
- Szkòlno – treningòwé
- Sportowé
- Rekordowé
- Ratowniczé
- Sanitarné
- Transpòrtowé
- Bòmbòwé
- Mëslëwskié
- Mësliwcé bòmbardującé
- Mësliwcé przechwytującé
- Mësliwcé przewagi pòwietrznej
- Mësliwcé dzenne
- Mësliwcé nocné
- Mësliwcé wielozadaniowé
- Wielozadaniowé Flieger bòjowé
- Fligerë zwalczaniô òkrãtów pòdwòdnëch
- Spòsobu prowadzenia – są to Flieger:
- Załogòwé
- Bezzałogòwé
- Spòsobù startu i lądowanié
- Konwencjonalnégò startu i lądowanié
- Krótczégò startu i lądowanié
- Krótczégò startu i pionowégò lądowanié
- Pionowégò startu i lądowanié
- Pionowégò startu i konwencjonalnégò lądowanié
- Pionowégò abò krótczégò startu i lądowané
- Startu katapùltowégò i lądowanié konwencjonalnégò abò krótczégò
Bibliografia edicëjô
- Telegram from Orville Wright in Kitty Hawk, North Carolina, to His Father Announcing Four Successful Flights, 1903 December 17 - World Digital Library, www.wdl.org [dostęp 2017-11-26] (ang.)
- Encyklopedia pytań i odpowiedzi (Brian Williams)
- Janusz Kędzierski: Pod niebem własnym i obcym. Wyd. Min. Obrony Narodowej, 1978, s. 99.