Malëna - rozeszłoscë midzë wersjama

Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian
Nie podano opisu zmian
Linijô 3:
 
== Mòrfologiô ==
; [[ŁodygaSztrąpel]]: KrzewCzerz dorastającydorôstający do 2 m wysokościwësokòscë, z podziemnymipòdzemnyma [[rozłogi|rozłogamirozłogama]]. [[pęd (botanika)|PędyLécczi]] wydłużonewëdłużoné rózgowatorózgòwato i łukowołukòwò zwieszonezwieszoné, pokrytepòkryté kolcamikòlcama.
; [[Liść|LiścieLëstë]]: 3-5-7 listkowelëstkòwé, z wierzchuwiérzchù nagienadżé, podze spodemspòdkù biało kutnerowatokùtnerowato owłosionewłosaté, bocznebòczné listkilëstczi siedzącesedzącé. BrzegBrzég liścialësta ostroòstro piłkowanypiłkòwóny. LiścieLëste pędówlécków owocującychbrzadującëch zawszewiedno trzylistkowetrzëlëstkòwé (nie dotyczytëkù nowychso odmiannowëch owocującychòdmianów brzadującëch na pędachléckach jednorocznychjednorocznëch).
; [[Kwiat]]yë: BiałeBiôłé, zwisłezwisłé, zebranezebrôné w luźnelózné [[grono|grona]] alboabò [[wiecha|wiechywiechë]]. Kwitnie odòd [[majmôj]]a do [[sierpień|sierpniazélnika]]. [[rośliny miododajne|RoślinaRoscënë miododajnamiododajné]].
; [[OwocBrzôd]]e: SkładaSkładô się z licznychlicznëch, czerwonychczerwionëch, rzadziejrzôdkò żółtychżółtëch lubabò ciemnopurpurowychcymnopùrpùrowëch ("czarneczôrné malinymalinë") puszystopùszysto owłosionychwłosatëch małychmôłëch [[pestkowiec|pestkowcówpestkòwców]] zebranychzebrônëch w [[owocbrzôd zbiorowyzbiorowé]], potoczniepòtoczno zwanyzwôné "malinamimalënami". W porzepòrze dojrzewaniadrzenieniô lekkolekkò oddzielaòddzélô się odòd stożkowategostożkòwatégò dnaspòdu kwiatowegokwiatowégò (w przeciwieństwieprocemnoce do [[jeżyna|jeżynyjeżënë]]). [[Nasiono|NasionaSemio]] oò strukturze siatkowatejjaderkówaté, pomarszczonejpòmarszczoné.
 
== BiologiaBiologiô ië ekologiaekòlogiô ==
KrzewCzerz, [[fanerofity|nanonofanerofit]]. RośnieRosce w [[las]]ach, zaroślachzarostach, [[ziołoroślaziołorosta]]ch, na zrębachsrãbach, na zboczachrzmach. Na niżu i w [[góragòra]]ch do 2000 m n.p.m. W klasyfikacjiklasyfikacjë zbiorowisk roślinnychroscënëch [[gatunekgatënk charakterystycznycharakterysticzny]] dladlô klasyklasë (Cl.) ''[[Epilobietea angustifolii]]'' i [[zespółkarna roślinnościroscënoscë|zespołukarna roślinnościroscënoscë]] ''[[Rubetum idaei]]''. RoślinaRoscëna z dużymiwiôldżima wymaganiamiwëmôganiama glebowymiglebòwima. RośnieRosce najlepiejnôlepié na stanowiskachstanowiszczach osłoniętychòsłoniãtëch odòd słońcasłuńca i lekkoletkò zacienionychzacymnionych. PreferujePreferëje luźnelózne, niezbytniezbët suchesëché, żyzneżëzné ië bogatebògaté w składnikiskładniczi pokarmowepòkarmowé glebyglebë oò lekkoletkò kwaśnymkwasnym odczynieòdczinie. MalinaMalëna jestje roślinąrosceną oò dużejwiôldżé odpornościòdpornoscë na mrozyzëmno.
 
== ZastosowanieZastosowônié ==
* [[Rośliny uprawne|RoślinaRoscëna uprawnaùprawnô]]. JestJe uprawianaùprawiônô odòd [[średniowiecze|średniowieczastrzédnich wiekòw]] jakojakno [[Owoce jadalne|krzewczerz owocowyòwòcowé]]. JejJi uprawaùprawa jestje w PolscePòlsce dośćdosc rozpowszechnionarozkòscérzonô. W uprawie znajdujeùprawie sięnalézimë szeregréga odmianòdmianów uprawnychùprawnëch będącychmdącëch mieszańcami międzygatunkowymimidzygatënkòwima. FormaFòrma typowatipowô ië licznemnodżé odmianyòdmianë owocująbrzadują na pędachléckach dwuletnichdwùlatnëch, odòd niedawnaniedôwna istniejąjistnieją w uprawieùprawie odmianyòdmianë owocującebrzadujące na pędachléckach jednorocznychjednorocznëch.
* [[SztukaKùńszt kulinarnakùlinarny]]. OwoceBrzôd je smacznesmaczné ië pachnącepachnącé, nadająnadôwô się do spożycia zarównojedzeniô na surowosërowo, jak i na przetworyzaprawë: [[soksoczi]]i, [[dżemmarmòladë]]y, [[konfitura|konfiturykònfiturë]]. ZeWedle względu na obecnośćòbecnoscë związków [[purynapùryna|purynowychpùrynowëch]] powinnimùszą ichjich jednakrôwnak unikaćùnikac chorzychòrzy na [[dna moczanowa|podagrępòdagrã]] oraza téż zapaleniezapôlenié nereknérek. UÙ niektórychnienechtërnëch ludzilëdzi malinymalënë wywołująwëwołiwają [[alergia|uczulenieùczulenié]]. UÙ dzikodzëkò rosnącychrosnącëch malinmalën owocebrzôd je bardzobaro częstoczãsto robaczywerobaczëwé.
* [[rośliny lecznicze|RoślinaRoscëna leczniczaleczniczô]]:
** [[SurowiecDoczëzna zielarskizelarskô]]: owocbrzôd ''Fructus Rubi idaei'' (''Bacca Rubi idaei'') bogatybòkadny w cukrycëczier ([[sacharoza]], [[fruktoza]], [[glukozaglukòza]]), [[olejekòlejek eterycznyetericzny]], [[pektynypektynë]], pochodnepòchòdné cyjanidynycyjanidinë, szeregréga witaminwitaminów (E,B1,B2,B6) a takżetéż kwasykwasë organiczneòrganiczné jak choćbychodzbë: cytrynowycitrinowi, jabłkowyjabkòwi i salicylowysalicylowi; oraza téż liśćlëstë – ''Folium Rubi idaei'' – dużawiôlgô zawartośćzawartosc witaminywitaminë C (300 mg%), garbnikigarbników, kwasykwasë organiczneòrganiczni, śluzyslëża, żywiceżëwice.
** DziałanieDzejanié: owoceBrzôd mają działanieskùtkòwanié napotnenapòtné i ogólnieòglowo wzmacniającewzmôcniającé ze względuwzglãdu na zawartośćzawartosc witamin. PodobnePòdobne działaniedzejanié, leczle jeszczejesz silniejszemòcniészi mają liścielëstë, którechtërne ponadtoòkróm działajątegò moczopędnieskùtkùją mòczopãdnie, żółciopędnieżôłcopãdnie, przeciwzapalnieprocëmzapôlnie, przeciwbakteryjnieprocëmbakterijnie, ściągająco,scygająco orazë poprawiająpòprôwiają przemianęprzemianã materiimaterië. [[Napar]] z suszu owocowegobrzadowégò i liścilësti wykorzystujewëkòrzistëje się w stanachstónach [[gorączka|gorączkowychgòrączkòwëch]].
 
== CiekawostkiÒsoblewòscë ==
* DawniejDôwniej [[odwarwëwôr]] z liścilësti w mieszancemieszônce z [[potażpòtaż]]emim wykorzystywanowëkòrzistiwôno do farbowaniafarbòwanié włosów na [[barwa czarna|czarnoczôrno]].
* JestJe żywicielemżëwicelim gąsienicwąsewnicë motylimòtyli, m.in. [[niedźwiedziówkamiedwiedówczi włodarka|niedźwiedziówkimiedwiedówczi włodarkiwłodarczi]] i [[barczatka wilczomleczówka|barczatkibarczatczi wilczomleczówkiwilczomleczówczi]].
* WedługWedle Pulsu Biznesu w rokurokù 2012 ze zbioremzbiorã 127 tys. ton PolskaPòlska byłabëła największymnôwikszim producentemproducentã malinmalën na świecieswiece<ref>http://wyborcza.biz/biznes/1,100969,14182612,_Puls_Biznesu___Republika_malinowa.html?biznes=warszawa#</ref>. Dane [[Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa|FAO]] za lata 2009-2011 podająpòdają że ze 140 tys. ton rocznie największymnôwikszim producentemproducentã jestje Rosja a następniete Azerbejdżan a PolskaPòlska zajmujezajimùje trzecietrzecy miejsceplac ze średnimstrzédnym plonemplónã 97,5 tys ton<ref>http://faostat.fao.org/site/567/DesktopDefault.aspx?PageID=567#ancor.|tytuł=FAOSTAT - Crops Production|data dostępu=28-06-2013|jęyk=en</ref>.
 
== Bibliografiô ==