|
céch = Coat of arms of the Czech Republic.svg |
na karce = LocationCzechRepublic.png |
mòtto = Pravda vítězí (Prôwda dobądzedobãdze)|
jãzëk = czesczi |
stolëca = Praga |
Internet = .cz |
telefón = 420 |}}
'''Czeskô''' ('''Czeskô Repùblika''') ([[Czesczi jãzëk|cz.]] ''Česko, Česká republika, ČR'') je państwã w [[Eùropa|Eùropie]], bez przistãpù do mòrza. Òd [[1918]] do [[1993]] béła w zrzeszë ze [[Słowackô|Słowacką]] w [[CzechosłowacëjiCzechosłowacji]]. Òd [[2004]] r. słëchô do [[Eùropejskô Ùnijô|Eùropejsczi Ùniji]].
Dzysdniowò, wedle [[kònstitucëjô|kònstitucëji]] Czesczi Repùbliczi w ji skłôd wchôdają trzë krôje:
* [[Bòhemijô]] (Czechë, cz. ''Čechy'')
* [[Mòrawskô]] (cz. ''Morava'')
* [[Szląsk Czesczi Sląsk ]] (cz. ''České Slezsko'')
Nen historëczny pòdzélënk je téż òdzdrzadlony w państwòwim céchù czesczi Repùbliczi, jaczi zamëkô w se czesczégò lwa ôs mòrawsczégò ë szląsczégò òrzła. W [[1920]] òstałë przëłączoné téż môłé dzéle [[Dólnô Aùstrëjackô|Dólny Aùstrëjacczi]].
== Historëjô ==
Pòd kùńc IX stolatô Czeskô òsta zjednónô przez Przemyslidów. W 997 rokù prasczi biskùp [[Swiãti Wòjcech|Wòjcech]] zatrzimôł sã w gardze [[Gduńsk]]. Czesczi Królestwò miôłomiało wôżną rolã w òbéńdze òd czasu hùsycczich religijnëch wòjnów w XV stolatim a téż w trzëdzescëlatny wòjnie w XVII stolatim, chtërné zacht òsłabiłë państwò. W dalszim cządze dosta sã pòd cësk Habsbùrgów ë weszła w skłôd Aùstro-Madżarsczi.
Pò ùpadniãcimùpadniãcym aùstro-madżiarsczi mònarchji w [[1918]] rokù pòwstało państwò Czechów ë Słowôków - CzechosłowacëjôCzechosłowacjô. W [[1938]] rokù na spòdlim monachijsczégò ùkłôdu zajãté òstałe môle ''Sudetenlandu'' a Słowackô zwëskała wikszą samòrządzëznã, tedë miono państwa béło Czecho-Słowackô. W [[1939]] rokù Czeskô dostało sã pòd òkùpacëjã Trzecy Rzeszë, a Słowackô béło marionétkòwim państwã pòd ji kòntrolą.
Pò II swiatowi wòjnie CzechosłowacëjôCzechosłowacjô dosta sã pòd cësk Sowiecczégò Związkù. W [[1968]] rokù wòjska Warszwsczégò Ùkłôdu dokònałe inwazëji tegò państwa czim zakùńczëłë starë bë zliberalëzowac kòmùnisticzny system ("Socjalëzna z lëdzką twôrzą") ób czas prasczégò zymkù. W 1989 Czechosłowacëjôrokù Czechosłowacjô dosta nazôt wòlnotã ë zmieniła ùrządzené państwa òb czas "aksaméntni rewòlucëji". [[1 stëcznika]] [[1993]] rokù państwò to w mirny ôrt pòdzelone òsta na dwa samòstójne państwa Czeskô ë [[Słowackô]].
Czeskô Repùblika wstãpiła do [[NATO]] w [[1999]] rokù, a do Eùropejsczi Ùniji w [[2004]].
Czeskô Repùblika je parlamentarną demokracëją. Ùstôwcowim ùrzãdã je dwajizbòwi parlament. Niższô jizba parlamentu - Zgromada Depùtowónëch (cz. ''Poslanecká sněmovna'') ma 200 parlamentorów wëbiérónëch na sztërëlatną kadencëjã. W jizbie wëższi - Senace (cz. ''Senát'') je 81 senatorów wëbierónëch na cząd 6 lat. Trzeci dzél senatorów je wëbiéróny co dwa lata.
W przódkù państwa je prezydent kraju, chtëren je wëbiéróny bezprzez parlament na piãc lat. ReprezentujeReprezentëje òn państwò na midzënôrodnejmidzënôrodny arenie. Prezydent mô prawò òbsôdzac ë copac przédnika ministrów a téż nôleżników rządu, rozrzeszac Zgromadã Depùtowónëch, òbsôdzac sãdzów ôsi nôleżników Czesczégò Nôrodnégò Bankù (cz. ''Česká národní banka'').
Sprôwnym ùrzãdem je Rząd (cz. ''Vláda''). Nowi rząd mùszi przedstawic swoją programã przed Zgromadą Depùtowónëch ôsi zwëskac dowiérny głos.
== Ùrzãdny pòdzélënk ==
Czeskô Repùblika je pòdzélonô na 13 regionów (cz. ''kraj'') ë na wëdzélony gard Praga. Dzysdniowô ùrzãdny pòdzélënk jistnieje òd [[2000]] rokù. Sądë ë niechtërné ùrzãdë są równak zrechtowóné na pòspòdlim ùrzãdnégò pòdzélënkù z [[1960]] rokù[[rok]]ù na 10 regionów, pòdzélonëch dali na krézë (cz. ''okres'').
[[Òbrôzk:Czechy_Kraje.png|framed|center|Ùrzãdny pòdzélënk Czesczi Repùbliczi w czesczim jãzëkù]]
== Geògrafijô ==
Czeskô Repùblika je państwã w [[Westrzédnô Eùropa|Westrzédny Eùropie]], bez przistãpù do mòrza. GreńczëÒna greńczi na zôpadze z [[Miemieckô|Miemiecką]], na pôłnim z [[Aùstrëjackô|Aùstrëjacką]], òd pórénkù ze [[Słowackô|Słowacką]] ë na nordze z [[Pòlskô|Pòlską]].
=== Wëdrzatk plónu ===
Wikszi dzél CzesczéjCzesczi Repùbliczi zajimùją wëszawno-górsczé môle Czesczégò Masywù. Je òn òbeszłi z trzech starn górami: Sudetama (''Śnieżka'' 1602 m n.r.m.), Rudawama (Klinovec 1244 m n.r.m.), Czesczim Lasã (1042 m n.p.m.), Bawarsczim Lasã ë Szumawą. Westrzédny dzél Czesczégò Masywù je zapadliskãzapadłoscą z dolëzną [[Laba|Labë]], a na pôłnim są wlëdżi TrzebòńskaTrzebòńskô ë BùdzejowickaBùdzejowickô. Òd Karpatów Czesczi Masyw je òdaparniony na pòrénkù mòrawskò-szląskimsląskim pasmã òbniżeńòbniżeniów.
== Lëdztwò ==
|}
[[Òbrôzk:Czech Republic demo.png|thumb|right|320px|Djagrama pòkôzujący dinamikã zjinak (w tësącach) lëdztwa CzeskôCzesczi òd [[1993]] do [[2003]] rokù.]]
ÒdnotowùjeTam sãje ùjimneòdnotowiwóné ùjimné zwëczajné przërôstanié lëdztwa: -0,08% (òd [[2003]]). Rozcëga sã strzédna długòta żëca, chtërna je 75 lat (òd 2003).
=== Gardë Czech ===
Gardë Czech, mającechtërne mają wiãcy jak 50 000 lëdzy.
[[Òbrôzk:Praga, sw mikolaj na starym miescieHradcany.jpg|thumb|right|250px|Praga]]
[[Òbrôzk:Brno katedraView swfrom PiotraSpilberk i Pawla131.jpgJPG|thumb|right|250px|Brno]]
{| {{prettytable}}
| 