Czôrnô dzura - rozeszłoscë midzë wersjama

[[Òbrôzk:BH LMC.png|thumb|280x280px|'''Czôrnô dura''']]

'''Czôrnô dura''' - je to twór grawitacjë, chtërny pòdlegają cząstczi ò môłich i wiôldżich masach, a nawetka wid. Nôwiãkszé i nôjjasniészé cała mògą bëc niewidoczné, bò przëcyganié jasny gwiôzdë ò ti sami gãstoscë co Zemia i strzédnicë 250 razë wiãkszi jak Słuńce nie pòzwòlëłobë żódnemù parmieniowi do naju dotrzec. Prãdkòsc ùcekaniégò dlô Zemi je 11,2 km/s, a zanôlégô òna òd wiôlgòscë i masë òbiektu, chtërny cało chce òpùscëc<ref name=":0">[[:pl:Czarna_dziura#CITEREFWald1984|Wald]] 1984 ↓, s. 299–300.</ref>. Jak prãdkòsc ùcekaniégò przekrôczëłabë prãdkòsc widu, wid taczi gwiôzdë nie bëłbë w stónie do naju dotrzec.

Pòdług teòrie Alberta Einsteina, w mòcnym pòlu grawitacyjnym czas płënie wòlni jak w słabszim. W tim polu wszëtczé procesë ùlegają spòmalnieniu (dylatacja czasu) z pùnktë widzeniô òbserwatora, a mòcné pòle grawitacyjné zmianã geòmetricznich własnosc przestrzenië, cò òznôczô, że np. suma nórtów w trzënórce nie je rôwnô 180 gradów. Czas i przestrzéń twòrzą zakrziwiającą sã czterowëmiôrową „Czasoprzestrzéń”. Sëła frawitacjë na pòwierzchnië gwiôzdë sygają niesączony wôrtnoscë, a czedë rozmiarë cała zbliżaja sã do parmienia grawitacyjnégò, grawitacja zmiérzô do nieskùńczonosc. W ti sytuacjë ni mòźë bëc z równoważonô przez skòńczoné cësnienié i cało nieùchronnie mùsy zapadną sã do wëstrzódka, co prowadzy do pòwstaniô czôrny durë. W ji òkòlim czas płënie corôz pòmalni.

Materiô, z jaczi je zbùdowónô je gwiôzda, pòdobnô do naszégò Słuńca, pòdlégò dzałaniu dwóch procëmstawnich sëłów: grawitacjë, chtërnô chce schnąc mateia do centralnégò pùnkt, i cësnieniégò gòrącégò gazu, próbùjącégò rozepchnąc gwiôzdã. Gwiôzda je stabilnô, czej te dwie sëłë sã równowôżą. Pòwierzchniô gòrący gwiôzdë wyg emitëje energiã. Czej wëczerpie sã jądrowi paliwò, gwiôzda wyg wëpromieniwùje energiã i stopniowò sã kùrczi. Jak masa gwiôzdë nie przewiższô masë Słuńca 1,2 razë to kùrczeniénie kòńczi sã, jak ji parmień skùrczi sã do czilë tesąców kilometrów. Taczé gwiôzdë naziwómë biôłima karłama.

 

 

== Przëpisczi ==