Czôrnô dzura - rozeszłoscë midzë wersjama
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian |
Nie podano opisu zmian |
||
Linijô 1:
[[Òbrôzk:BH LMC.png|thumb|280x280px|'''Czôrnô dzura''']]
'''Czôrnô dzura''' – je to twór [[grawitacja|grawitacjë]], chtërny pòdlegają cząstczi ò môłich i wiôldżich masach, a nawetka wid. Nôwiãkszé i nôjjasniészé cała mògą bëc niewidoczné, bò przëcyganié jasny gwiôzdë ò ti sami gãstoscë co [[Zemia]] i strzédnicë 250 razë wiãkszi jak Słuńce nie pòzwòlëłobë żódnemù parmieniowi do naju dotrzec. Prãdkòsc ùcekaniégò dlô Zemi je 11,2 km/s, a zanôlégô òna òd wiôlgòscë i masë òbiektu, chtërny cało chce òpùscëc<ref name=":0">[https://books.google.pl/books?id=9S-hzg6-moYC&hl=pl Wald] 1984 ↓, s. 299–300.</ref>. Jak prãdkòsc ùcekaniégò przekrôczëłabë prãdkòsc widu, wid taczi gwiôzdë nie bëłbë w stónie do naju dotrzec.
[[Òbrôzk:Supermassive black hole at the heart of NGC 5548.jpg|thumb|280x280px]]
Pòdług teòrie [[Albert Einstein|Alberta Einsteina]], w mòcnym pòlu grawitacyjnym czas płënie wòlni jak w słabszim. W tim polu wszëtczé procesë ùlegają spòmalnieniu (dylatacja czasu) z pùnktë widzeniô òbserwatora, a mòcné pòle grawitacyjné zmianã geòmetricznich własnosc przestrzenië, cò òznôczô, że np. suma nórtów w trzënórce nie je rôwnô 180 gradów. Czas i przestrzéń twòrzą zakrziwiającą sã czterowëmiôrową „Czasoprzestrzéń”. Sëła frawitacjë na pòwierzchnië gwiôzdë sygają niesączony wôrtnoscë, a czedë rozmiarë cała zbliżaja sã do parmienia grawitacyjnégò, grawitacja zmiérzô do nieskùńczonosc. W ti sytuacjë ni mòźë bëc z równoważonô przez skòńczoné cësnienié i cało nieùchronnie mùsy zapadną sã do wëstrzódka, co prowadzy do pòwstaniô czôrny dzurë. W ji òkòlim czas płënie corôz pòmalni.
Materiô, z jaczi je zbùdowónô je gwiôzda, pòdobnô do naszégò [[Słuńce|Słuńca]], pòdlégò dzałaniu dwóch procëmstawnich sëłów: grawitacjë, chtërnô chce schnąc mateia do centralnégò pùnkt, i cësnieniégò gòrącégò gazu, próbùjącégò rozepchnąc gwiôzdã. Gwiôzda je stabilnô, czej te dwie sëłë sã równowôżą. Pòwierzchniô gòrący gwiôzdë wyg emitëje energiã. Czej wëczerpie sã jądrowi paliwò, gwiôzda wyg wëpromieniwùje energiã i stopniowò sã kùrczi. Jak masa gwiôzdë nie przewiższô masë Słuńca 1,2 razë to kùrczeniénie kòńczi sã, jak ji parmień skùrczi sã do czilë tesąców kilometrów. Taczé gwiôzdë naziwómë biôłima karłama.
Mòżlëwé je parłãczenié czôrnich dzurów, pòlégającé na czołowim zderzeniu dwóch czôrnich dzurów i sparłączeniu sã w jedną. Pòwierzchniô horizontu pòwstałi w ten sposób czôrny dzurë je tedë wiãkszô jak łącznô pòwierzchniô horizontów zderzających sã dzurów.
Linijô 9:
Czôrnô pòwinna ùdżënac przechôdającé w ji òkòlim słuńcowi parmienie. Czôrné durë mają taczé samé masë jak wiôldżé gwiôzdë, a różnią sã blós tim, że nie swiecą.
W 1964 rokù dwaj rzdzecczi astrofizycë [[O. H. Gusejnow]] i [[J. Zeldowicz]] zaproponowelë pòszukiwanié czôrnëch durów ùkładach pòdwójnich gwiôzdów. Założëlë, że mògą jistniec układ, w chtërnëch jednim składnikã je normalnô gwiôzda, a drëdżim czôrnô dzura. Te dwa cała krążą wkół pòspólnégò strzódka masë, a że czôrnô dzura je niewidocznô, wëdôwô sã, że jasny składnik òbrôcô sã wkół niczegò. Jednak czãsto wëjasnienié je taczé, że drëgô gwiôzda swiécy, ale słabi jak na pierwszô i ji wid dżinie w promieniowaniu jasniészégò składnika.
Czôrné dzurë nie są wieczné, bò mògą wëparowac w wynikù procesów kwantowich zachôdającëch w mòcnich pòlach grawitacyjnych. W próżni przestrzéń je wëpëłnionô nienarodzonyma, wirtualnyma cząstkama i anticząstkama. Żlë nie je jima przekazywónô niżôdnô energia, nie mògą sã òne zamieniac w realné cząstczi. Pò skùrczenim sã naładowónégò elektricznie cała i pòwstaniu czôrny dzurë, pòlé elektriczné ùlégô taczimù wzmòcnieniu, że zaczinają pòwstawac pôrë elektron – pòzyton. Kreacjô pôrów przez elektriczné pòlé je téż mòżlëwô bez ùdzélu czôrny dzurë. W taczim przëtrôfkù pòlé mùsy bëc jednak wzmòcnioné.
| |||