Arizona
Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.
Arizona – stón w pôłniowò–zôpadny czãscy Zjednónëch Krajów Americzi. Stolëcą je Phòenix. Òd pôłnia Arizona mô grańce z meksykańsczima stanama: Sonora i Dolnô Kalifòrniô, òd zapôdu z Kalifòrnią i Newadą, òd nordë z Ùtah, a òd wschòdu z Nowim Meksykã. Zajimô òbéńdã na ùrzmie, a w nordowi czãscy rozcygô sã wëżawa Kòlorado.
Pòzwa edicëjô
Historicë nié są zgódni co do pòchôdaniégò pòzwë stónu. Niechtërni gôdają, że pòzwa Arizona òznaczô „môłi zdrój”. Historik stanu Arizona Marshall Trimble dokazywô równak natenczas, że pòzwa pòchôdô òd słowów w jãzëkù Basków, chtërne słëchałë do pierwëch kòlonizatorów ti òbéńdë, i òznôczô w dolmaczënkù „dobré drzewò dãbù”[1].
Geògrafiô edicëjô
Arizona je szóstim stanã jeżlë jidze ò òbszôr – za Nowim Meksikã, a przed Newadą. 15 % òbéńdë je w priwatnëch rãkach lëdzy. Òstałe zemie to terenë rządowi i jindiańsczi rezerwatë. Klimat pòdzwartnikòwi i zwartnikòwi, sëchi. Strzédnô cepłota lëftu òb lato – 35 stopniów Celsjusza, a czasã nawetka dochôdô do 55 stopniów.
Historiô edicëjô
Pierwòsznym, jesz wcyg jistniejącym, lëdztwã nëch òbszarów są m. jin. Indianie z plemionów Hopi na nordze i plemiona Apaczów na pôłni, chtërni przecygnãlë hewò pò ùpôdkù cywilizacji Anasazi. Hopi mieszkają w taczich samëch wsach, co czedës. Nôwiãkszô dzysdzéń grëpa Indianów – Nawahòwie – pòchôdô z Kanadë i przëbëła do Arizonë kòl 1300 rokù.
Wôżné datë:
- XVI w. – òbéńdã sznëpòrzëlë szpańsczi szùkôrze skarbów
- 1539 – Marcoz de Niza sznëpòrził òbszôr i szukôł „Sétmë Złotëch Gardów”
- 1692 – òjc Eùzebio Kino założił pierszą Misjã.
- 1776 – szpańskô armiô bùdowa Tùcson - pierwszą fòrtecã
- 1821 – Szpańskô przekazywô teritorium Arizonë Meksykòwi
- 1848 – òbszarë Arizonë stałë sã włôsnoscą Zjednónëch Krajów Americzi
- 1863 – Arizona sta sã samòstójnym teritorium
- 1886 – kùńc wòjnë z Apaczama
- 14.02.1912 – przëstąpienié do Ùnie (jakno 48 stón pòsobicą)
- 1973 – pòwsta jedna z nôwiãkszëch wòdnëch zawadów na swiece – New Cornella Tailings
Demògrafiô edicëjô
Wedle spisënkù z 2010 rokù w Arizonie mieszkô 6 392 017 lëdzy, chtërny gôdają wszelejaczima jãzëkama:
- anielsczi jãzëk – 72,58 %
- szpańsczi jãzëk – 21,57 %
- jãzëk nawaho - 1,54 %
Pòlôszë w Arizonie edicëjô
Wedle spisënkù w 2000 rokù w Arizonie mieszkô 120 tësący lëdzy pòlsczégò pòchôdaniégò. W wiãkszoscë zgrëpòwani są w òkòlim Phoenix. Kùlturalné żëcé òdbiwô sã nôczãscy przë kòscołach, a òsoblëwie przë parafie Matczi Bòsczi Czãstochòwsczi w Phoenix (pl). Drëdżim pòdle wiôlgòscë zgrëpòwanim Pòlôszów je Tucson. Héne téż pòlsczé kùlturalné żëcé skùpiô sã wkół parafii swiãtégò Cyrila z Aleksandri (pl)Przë kòscołach mómë téż môle, gdze dzecë mògą ùczëc sã historie, jãzëka i pòlsczich zwëków.
Przewôżënk edicëjô
W Phoenix je midzëkòntinentalny lotniczi pòrt Phoenix-Sky Harbor. Wôżné je téż mòderné midzënôrodné latawiszcze w Tùcson. Òkróm tegò mómë midzë stónowi drodżi i aùtostradë.
Religiô edicëjô
- protestantizna – 40 %
- katolëcyzna – 25 %
- mòrmòni -4 %
- żëdzë – 1 %
- bùddizna– 1 %
- bez wëznaniô – 22 %[2]
Nôwikszima religijnyma grëpama w 2010 rokù bëłë[3]:
- Katolëcczi Kòscół: 930 001 wiérnëch
- Kòscół Jezësa Christusa Swiãtëch w Slédnëch Dniach : 392 918
- Protestantiznë : 281 105
- Pôłniowô Kònwencjô Baptistów : 126 830
- Zbòrë Bòżé: 123 713
- Zjednóny Metodisticzny Kòscół: 54 977
- Episkòpalny Kòscół: 24 853
- Kòscół Ewangelickò–Lëtersczi: 42 944
- Prezbitersczi Kòscół: 26 078
- Prawòsławié – 16 233
Nôwiãkszi turisticzny atrakcje edicëjô
- Wiôldzé Kanion Kòlorado
- Nôrodny Park Skamiałégò Lasa (Petrified Forest National Park)
- Nôrodny Park Saguaro (Saguaro National Park )
- Malowónô Pùstiniô (Painted Desert)
- Meteor Krater
Czekawòscą je to, że w Tùcson je nôwiãkszé na swiece zgrëpòwanié teleskòpów.