Apòkrif - rozeszłoscë midzë wersjama

Usunięta treść Dodana treść
Xqbot (diskùsëjô | wkłôd)
D robot dodôwô: ar, bg, bs, ca, cs, da, de, el, en, eo, es, et, eu, fa, fi, fr, fur, gd, hr, hu, hy, ia, is, it, ja, ka, ko, la, lt, mk, ml, nl, nn, no, pt, ru, sh, simple, sk, sr, sv, th, tl, tr, uk, zh; zmiany kosmetyczne
Nie podano opisu zmian
Linijô 13:
Nie je mòżlëwé ùgòdzenié pełné lëstë ksąg apòkrificznëch.Dzysdnia uwôżô sã, że apòkrifama Starégò Testameńtu je ok. 60 pism, a Nowégò Testameńtu bëlno wicy i nie je mòżlëwé ùgòdzené nawetka przëblëżoné lëczbë wszëtczich niekanónicznëch pism Nowégò Testameńtu.
Apòkrifë (pseudoepigrafë) dzelą sã na różné grupë w leżnoscë òd przëjãtégò kriterium: wedle gatunków lëteracczich, aùtorstwa przëpisanégò dokôzcy, pòchòdzenégò (żëdowsczié, hellenisticzné), tikania do gwëségò nurtu religijnégò (żëdowskòchrzescëjansczié, gnosticczié) i wiele jinszëch. Co le mało dobiérónym kriterium przy pòdzelenim apòkrifów je jich przënôleżnota do gwëségò gatunkù lëteracczégò, pò pòrzednim tikaniu do Stôrégò abò Nowégò Testameńtu.
 
== Apòkrifë (pseudoepigrafë) Stôrégò Testameńtu ==
Apòkrifë të są wëdbą leno żëdowscziégò òkòlégò, le nie blós palestinsczégò – wiele z nich pòwstało w òkòlim diaspòrë babilońsczié, antiocheńsczié czë aleksandrëjsczié. Nawlekają òne do ksąg kanónicznëch Stôrégò Testameńtu, ùchôdają czãsto za samobëtné ksãdzi świãte, abò za rozszérzenié jich kanónicznëch równoznaczënów. Wikszosc z nich pòwstała w czasu òd [[II wiek p.n.e.|II w. p.n.e.]] do kùńca [[I wiek|I w. n.e.]]
Wikszosc apòkrëfów stôrotestameńtalnëch dożdaała do naszëch czasów dziãka wczesnochrzescëjańsczim pisôrzóm. Westrzód apòkrëfów stôrotestameńtalnëch wëapartniô sã trzë dërżeniowi grupë:
 
* '''Òpòwiôdania''' mają charakter quasi-historëczny, òpisują dzeje narodu w jaczims wëcynkù, abò dzeje jaczis òsobë – nawlekają òne abò do prôwdzëwëch zdarzeń, abò téż (tak je co le mało) òparti są na legendach.
** [[Ksãga Jëbleuszów]];
** [[3 Ksãga Ezdrôsza]];
** [[3 Ksãga Machabejskô]];
** [[Apòkalipsa Mòjżesza]];
** [[Żëcé Jadama i Jewë]];
** [[Testameńt Jadama]];
** [[Wniebòwstąpienié Jizajôsza]].
 
* '''Pisma didakticzné''' to ksãdzi mądroscowé zawierające pòuczenia co tikają spraw òbëczajnych i nôbòżnych. Do nich mòżna zarechòwac:
** [[Testameńty Dwunastu Patrijarchów]];
** [[Psalm 151]] i [[psalmë syrijsczié|4 dalszé]];
** [[Psalmë Salomona]];
** [[Mòdlëtwa Manassesa]];
** [[4 Ksãga Machabejskô]];
** [[pisma didakticzné z Qumran]].
 
* '''Apòkalipsë''' – òne nawlekają przede wszëtczim do kanónicznëch ksąg prorocczich
** [[Ksãga Henocha]];
** [[Wniebowziãcé Mòjżesza]];
** [[4 Księga Ezdrasza]];
** [[2 Ksãga Barucha|Apòkalipsa Barucha]];
** [[Apòkalipsa Ôbrama]];
** [[Testameńt Ôbrama]];
** [[Apòkalipsa Eliasza]];
** [[Ksãga Eliasza]];
** [[Apòkalipsa Sofoniasza]];
** [[Apòkalipsa Ezechiela]];
** [[Przepòwiedzënia sybillińsczié]].
 
== Apòkrifë (pseudoepigrafë) Nowégò Testameńtu ==
Apòkrificznô lëteratùra Nowégò Testameńtu nie usztôłcëła sã leno w stôrich czasach. Chòc ji rozwij przëpôdô nôbarżi na [[II wiek|II]] i [[III wiek]], to równak pisma te pòwstawałë téż w pòstãpnych wiekach, jaż do strzédnowieka (i pózni).
 
Niechterne ksãdzi, ùznané pózni jakò apòkrifë, bëłë szerok stosowôné i komentowôné w żëcu nôbòżnym chrzescëjan i ceszëłë sã wiéldżim autoritetã w pierszich wiekach, nim òstateczno ùsztôłcëł się kanón.
 
 
Nôòglowò apòkrifë Nowégò Testameńtu dzeli sã wedle kriterium wiérnotë kanónowi biblëjnemù na:
* órtodoksëjné (nieheretëcczi) – nie przestãpiwają doktrynalnie za zamkłoscë przedstawioné w ksãgach kanónicznëch, są leno jich dofùlowaniem;
* nieòrtodoksëjné (heretëcczi) – przede wszëtczim jidze tu ò apòkrifë gnostëcczi, znaczno òdbiegającé w swòji zamkłoscë òd ksąg kanónicznëch, jawerno zmieniwających przesłanié Jezësa, abò jegò stanowiszcze i rolã, a nawetka wszëtkò razã.
 
 
Apòkrifë Nowęgò Testameńtu dërżéniowo dzelą sã wedle gatunków literacczich, juwerno jak i jich kanóniczné równoznaczëné, na:
* '''[[Ewanieliô|Ewanielie]]'''
** wedle tradicëji usôdztwa apartnych apòstołów:
*** [[Ewanieliô Bartłomienia]];
*** [[Ewanieliô Filëpa]];
*** [[Ewanieliô Jana (arabskô)]];
*** [[Ewanieliô Judasza]];
*** [[Ewanieliô Maceja]];
*** [[Ewanieliô Piotra]];
*** [[Ewanieliô Tomasza]]
** [[Ewanielie żëdoskòchrzescëjańsczi|żëdoskòchrzescëjańsczi]]:
*** [[Ewanieliô Ebionitów]]
*** [[Ewanieliô Hebrajczików]];
*** [[Ewanieliô Nazarejczików]];
** [[Ewanieliô dzectwa|Ewanielie dzectwa Jezësa]]:
*** [[Ewanieliô Pseudo-Mateusza]];
*** [[Ewanieliô Dzectwa Arabskô]];
*** [[Ewanieliô Dzectwa Łacyńskô]];
*** [[Ewanieliô Dzectwa Òrmiańskô]];
*** [[Ewanieliô Dzectwa Tomasza]];
*** historija dzectwa Jezësa bãdąca jiną ewanielią Tomasza;
*** òpòwiôdania o dzectwie Jezësa (gnostyckô);
*** [[Protoewanieliô Jakùba]]
** jiszé ewanielie pòświãconé Jezësowi:
*** [[Ewanieliô Barnabë]];
*** [[Ewanieliô Egerton]] (Papirus Egerton);
*** [[Ewanieliô Gruzëńskô]];
*** [[Krëjamnô Ewanieliô Marka]]
** maryjne:
*** [[historija nieskalonégò pòczãcô Matczi Bòżi]];
*** ewanieliô o [[Narodzenie Nôswiãtszi Marëji Pannë|narodzeniu Matczi Bòżi]];
*** [[ò ùsnieniu Marëji]];
*** [[jamrotanié Matczi Bòżi]]
** pòswiãconé jinszim pòstacëjóm NT:
*** [[Ewanieliô Egipcjan]];
*** [[Ewanieliô Gamaliela]];
*** [[Ewanieliô Marii Magdalenë]];
*** [[Ewanieliô Nikòdema]];
*** [[Historija Józefa Ceslë]];
*** [[Òpòwiôdanié ò scãcu Jana Chrzcëcela]];
*** [[Żëwòt Jana Chrzcëcela]]
** jinszé ewanielie:
*** [[Ewanieliô Maniego]];
*** [[Ewanielie Òxyrhynchos]] (Papirusë Oxyrhynchos);
*** [[Ewanieliô Pana]] (zwanô téż jakno ''Ewanieliô Marcjona'');
*** [[Ewanieliô Prawdë]].
 
* '''[[Dzeje Apòstolsczi]]'''
** [[Dzeje Jana]];
** [[Dzeje Pawła]];
** [[Dzeje Piotra]];
** [[Dzeje Piotra i Pawła]];
** [[Dzeje Tomasza]].
** [[Historija pòlemik Piotra z Szëmònem Magiem]].
 
* '''Lëstë'''
** [[Lëst Apòstołów]];
** [[Lëst Barnabë]];
** [[Lëstë Ignacegò]];
** [[Apòkrif Jakùba]];
** [[Lëstë Jezësa do Abgara]];
** [[Lëstë Klemensa]];
** [[Lëst do Aleksandrëjczików|Lëst Pawła do Aleksandrëjczików]]
** [[Lëst do Laodëcejczików|Lëst Pawła do Laodëcejczików]];
** [[Lëst Kòrintian do Pawła]];
** [[3. Lëst do Kòrintian]]
** [[Korespondencja św. Pawła z Seneką]] (14 listów);
** [[Lëst Polikarpa do Kòscoła w Filippi]].
 
* '''[[Apòkalipsa|Apòkalipsë]]'''
** [[Apòkalipsa Pawła]];
** [[Apòkalipsa Piotra]];
** [[Pasterz Hermasa]].
 
* '''Jinszé'''
** [[Didache]]
 
 
[[Kategòrëjô:Religijô]]