Rãcznô bala - rozeszłoscë midzë wersjama

Rãcznô bala (zwëczajno pòl. szczipiorniôk, ang. handball) — zdrëszënowô wietew spòrtu (zdrëszënowô gra), graje sã w niã na całim swiece – jistno przez białczi, jak i przez chłopów – w chtërny biorą ùdzél dwa karna pò 7 miónkarzów kòżdô. Célã grë je wrzucenié – le za pòmòcą rãków – balë do brómczi procëmnika. [[Bala]] mòże bëc cëskónô, pòpichónô, łapanô, ùderzónô i zatrzimiwónô. Miónkarze, òkróm brómkôrzów, ni mają prawa zrobic wiãcy jak 3 kroczi z balą w rãkach, co wëmùszô bieganié z kòzłowanim i wiele pòdaniów. Brómkôrz wëchòdzącë z brómkòwégò pòla, stôwô sã zwëczajnym miónkôrzã i òbòwiązują gò tedë taczé samé prawa jak pòòstałëch miónkarzów.

W Pòlsce [[spòrt]] w wersji miemiecczi (11-òsobòwi) zaczął bëc gróny w 1917 w Szczipiornie (dzysészi dzelnicë Kalësza) przez òficerów I i III brigadë Legionów Pòlsczich internowónëch pò krizysu przësãgòwim, stądka tej pòchòdzy pòzwa szczipiorniôk (pòzwa ta je mni stosowónô do terôczasny, wersji 7-òsobòwi – jiné zasadë grë, bòjiszcze itp.). Wersja nôbarżi rozkòscérzonô gôdô, że legioniscë naùczëlë sã grac òd miemiecczich wachtôrzów – ale ni ma na nią dowòdów we wspòminkach, mòżna za to przeczëtac, że "leguny wykombinowali nową grę". Rãcznô bala pòkôzała sã na przełómanim XIX i XX w. w Miemcach i w Danii. Je mòżlëwé, że jaczis z legionistów pòdzérôł jã prawie tam. We wspòminkach pòjawia sã nôzwëskò majora Grzmòta-Skòtnicczégò, chtërny miôł zòrganizowac grã w Szczipiornie, ale téż kaprala Antoniégò Jarząbka. Gra rozkòscérzëła sã pòtemù westrzód żołnierzë Batalionu Pògrańcznégò, chtërny w 1918 r. dobëlë kòszarë w Szczipiornie i tam stacjonowalë[1]. Za rok narodzën rãczny balë w Pòlsce ùznôwô sã rok 1918. Reprezentantã pòlsczi rãczny balë je òd 1928 rokù Zrzesz Rãczny Balë w Pòlsce.

W 1946 rokù pòwstało [[International Handball Federation (IHF)]], chtërna czerëje terôczasno rozwijã discëplinë. Rãcznô bala (7-òsobòwô) wrócyła nazôt do programù òb czas Òlimpijsczich Jigrzësków w [[Mònachium]] w 1972 rokù, białczi startëją na òlimpijsczich jigrzëskach òd 1976 rokù.

Célã grë je ùdostanié wiãkszi lëczbë brómków jak procëmstawnô zdrëszëna. Gòl je tedë, czej bala przeńdze brómkòwą lëniã całim òbwòdã i mdze bënë brómczi. Mecz dzeli sã na pòłowë pò 30 minut z 15-minutową przerwą. Bala mòże bëc cëskónô, pòpichónô, łapanô, ùderzanô, zatrzëmiwónô. Miónkarze mògą dotikac balã wszëtczima dzélama cała òkróm pòdudza i stóp. Jeżlë miónkôrz nie kòzłuje balë, mòże jã trzëmac le 3 sekùndë. Leno brómkôrz znajdëjący sã w brómkòwim pòlu (w òbrëmienim lënii 6 metrów) je zwòlniony z przestrzeganiô nëch zasad. Mecz zaczinô zdrëszëna, chtërna dobëła balã pò cësniãcym mònetą. Miónkôrz ti zdrëszënë wëkònëje pòdanié do partnera z karna, trzimającë jedną stopã na westrzódkòwi lënii bòjiszcza do chwilë, czej bala òpùscy jegò dłonie. Miónkarze òb czas pòczątkù i wznowieniô grë mùszą przebëwac na swòjich pòłowach bòjiszcza. [[Miónkôrz]] mający balã mòże ją pòdac, kòzłowac abò trzëmac nie dłëżi jaż 3 sekùndë. Ni mòże téż wëkònac wiãcy jak trzech kroków trzëmającë balã. Pò dobëcym brómczi przez jedną ze zdrëszënów, karno chtërne ją stracëło zaczinô zôs grã rzutã z westrzodka bòjiszcza. Czedë miónkôrz jednégò z karnów wëkònëje rzut do brómczi, mùszi ùwôżac bë nie przekroczëc lënii znajdëjący sã 6 metrów òd brómczi. Czej równak jã przekroczi, je rzut wòlny dlô procëmstawny zdrëszënë. W przëtrôfkù czej òbrońca naléze sã na swòjim pòlu brómkòwim òb czas òbronë, sãdzowie diktëją rzut karny. Je òn wëkònywóny z òdległoscë 7 metrów òd brómczi. Miónkôrz wëkònëjący rzut karny znajdëje sã sóm na sóm z brómkôrzã.

* Bòjiszcze mô wëmiarë 40 na 20 metrów; dłëgszi bòk zwóny je bòczną lënią, a krótszi kùńcową lënią; dzél kùńcowi lënii znajdëjący sã midzë stołpkama brómczi nosy pòzwã brómkòwi lënii; wedle jedny z bòcznëch lëniów, pò 4,5 metra pò òbù stronach strzódkòwi lënii wëznôczonô je lënia zjinaczeniów; na bòjiszczu wëznôczoné są dwa brómkòwé pòla ògrańczoné czwiercòkrãgama ò parmiéniu 6 metrów, ze strzodkã w pónktach ùstawieniô stołpków brómczi, a téż lënią równoległą do kùńcowi lënii mdący w òdległoscë 6 metrów. W brómkòwim pòlu zdrëszënë mòże bëc leno ji [[brómkôrz]]; brómka mô 2 metrë wësokòscë i 3 szerokòscë.

Spòdlé rãczny balë dzecë mògą zacząc sã ùczëc ju w pierszi abò drëdżi klase spòdleczny szkòłë. W midzëszkòłowëëch miónkach a téż miónkach òrganizowónëch przez [[Òkrãgòwé Związczi Rãczny Balë]] mògą ju brac ùdzél dzecë z III i IV klasë spidleczny szkòłë. Wiekòwô kategòria wëznôczô górny limit wiekù miónkôrza. W kategòriach:

* „młodzyka młodszégò” mògą brac ùdzél miónkôrze, chtërny mielë do 12 lat w mòmence rozpòczãcô miónków (V klasaVklasa spòdleczny szkòłë)