Kòmpùter (z ani. computer, z łac. computare) to maszina elektroniczno przeznaczonô do przerabianiô infòrmacji.

Kòmpùter
Kaszëbskô kluczplata

Bùdowa kòmpùtra edicëjô

Do robòtë z kòmpùtrã – ceńtralną jednostką = òperacyjnô pamiãc + procesór – brëkùjemë czile rozmajitëch wespółro­biącëch z nim ùrządzeniów: wchôdającëch, np. kluczplata, mësz, sécowô kôrta, i wëchôdającëch, np. mónitór, modem, sécowô kôrta.

Dzéle kòmpùtrowégò zestawù to:

  1. mónitór – pòkôzywo jinfòrmacje, chtërne dostôwómë z kòmpùtra;
  2. głównô plata – zwëskiwónô do łączbë midzë wszëtczima dzélama kòmpùtra;
  3. procesór – czerëje robòtą wszëtczich programów;
  4. òperacyjnô pamiãc: RAM i ROM – pamiãc le do czëtaniô;
  5. bazowé pòdzespòłë: graficznô kôrta, zwãkòwô/mùzycznô kôrta;
  6. wzmòcniwanié – dôwô mòc wikszoscë dzélów kòmpùtra;
  7. òpticzné nëczi – dzysdnia czãsto DVD-ROM;
  8. cwiardi disk – plac, dze trzimie sã wszëtczé dóné;
  9. mësz – ùrządzenié, chtërno dozwôlô wprowadzac – razã z kluczplatą – dóné do kòmpùtra;
  10. kluczplata.

Jinszé elemeńtë, co sã czãsto skłôdają na kòmpùtrowi zestôw, to: drëkarka, skaner, wielezadaniowé ùrządzenié – drëkarka i skaner w jednym, głosniczi/słëchôwczi, mikrofón, jinternetowô kamerka, modem/ruter, tuner TV – dôwô leżnosc òdbiéraniô telewzérnikòwégò òbrazu na mónitorze, czëtnik kartów pamiãcë, wëmiennô czeszéń na cwiardi disk, dżojstik/ pad/czer – kòntrolérë kòmpùtrowëch jigrów, i jinszé…

Tip kòmpùtra edicëjô

  • kòmpùtrë òsobisti („PC”, z ani. personal computer) ò rozmiarach ùmòżlëwiającëch jich ùmieszczenié na biurkù, ùżiwane zazwëczôj przez pòjedinczë òsobë. Kòmpùtrë òsobisti dzelimë na stacjonarné i przenosné nadôwający sã do przenôszaniô np. laptop, tablet.
  • kòmpùtrë domòwi pòprzédnicë kòmpùterów òsobistëch, kòrzëstające z zdrzélnika, jakno mònitora.
  • kòmpùtrë mainframe (ani. main – główny, frame – struktura) czësto ò wikszich rozmiarach, chterych zastosowanim je przetwôrzani wielu jilosci danych na pòtrzebë różnégò rodzaju institucji, pełnieniô roli serwerów itp
  • kònsolë kòmpùter wëspecjalizowóny w programach rozriwkòwëch. Zazwëczôj kòrzista z zdrzélnika jakno głównégò wëskwarziwacza, do kòmpùtrowëch jigrów
  • kòmpùtrë gòspòdarczé ùżiwane w gòspòdarstwach rolnëch w celu efektiwnégò sterowania procesama produkcyjnyma
  • kòmpùtrë wbùdowóné (abò òsadzoné, ani. embedded) specjalizowane kòmpùtrë służące do sterowania urządzeniama z gatunkù aùtomaticzi przemësłowi, elektroniczi użytkowej (np. telefónë kòmórkowi itp.) abò są prosto szczególnyma kòmponentama wchòdzącymi w skład kòmpùtrów.
  • superkòmpùtrë nôwikszé kòmpùtrë ò wiôldżi mòcy òbliczeniowi, ùżiwane do czasochłonnych òbliczeń nôùkòwëch i symùlacji skómplikòwanëch systemów

Rozpòznôwné mòdele edicëjô

 
Kòmpùter XYZ.

Pòlsczi kòmpùtrë edicëjô

Historiô edicëjô

kòmpùtrë edicëjô

Historiczné mòdele kòmpùtrów:

ùczałi edicëjô

Nôwëbitniejszi ùczałi, chtërnëch prôce przëczyniłë sã do pòwstania kòmpùtrów:

Czekawòstka edicëjô

Słowizna z infòrmaticznégò òbrëmieniô w kaszëbsczim i pòlsczim jãzëkù we wikszoscë przëtrôfków pòchôdô z anielsczi gôdczi. Są to tak zwóné jinternacjonalizmë. Kòmpùter to pò pòlskù komputer. Jinternet to internet. Jinternetowô séc to sieć internetowa.

Bibliografiô edicëjô

  • Informatyka 2000 - Wyd. CZARNY KRUK, Bydgoszcz 2007
  • Dialog - Od Aleksandrii do Internetu - Wyd. Telefonia DIALOG S.A.
  • William Stallings, Organizacja i architektura systemu komputerowego, WNT, 2004.
  • Linda Null, Julia Lobur, Struktura organizacyjna i architektura systemów komputerowych, Helion, 2004.
  • Piotr Metzger, Anatomia PC, wyd. X, Helion, 2006.

Bùtnowé lënczi edicëjô