Kem

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

Kémë

Budowò geologicznò Kémù

Za formë wòdny i lodofôłtowi akumulacji bierzemë wëtopiszcza i kémë.

kem

Geòlogiô

Na pierszé to czãsto pòtikóné wgłãbienia terenu nôprzód wërzezbioné przez lodofôłt abò jego wòdë, a tej nafùlowóné przez lód, jaczi z wiksza béł pòkrëti mòrenowim materiałã, w kùńcu òne ùjôwniają sã pò wëtopienim negò lodu – pò wiele latach w klimace wiele ceplészim. W wielnëch wëtopiszczach wëstãpiwają tzw. Jezórne òczka, zamanówszë bezòdpłiwòwima wëtopiszczama na wiéchrzëznie zajimają kòl 50% terenu.

Wëzdrzatk kémów budowò

Kémë - w swòjim òglowim wëzdrzatkù baro szlachują za łësënowim mòrenama. Jich bënowô bùdacja i geneza je równak często jinô. Damë i kémòwé grzepczi są zbùdowóné z szëchtowónëch piôsów, czisów i mułków, bò powstałe w òtemkłëch i szeroczich rozpãklënach nikwiejącégò lodofôłtu ze zbiérającégò sã przez wiele lat materiału.

Fòrma lodofôłtowa

Fòrmama rzécznolodofôłtowi erozji są apartno wielné na Kaszëbach pòlofôłtowé jezórné rënë ò rozwicym nôczãszczi norda – pôłnié, bò taczi z wiksza béł czerënk spłënieniô wòdów. Ne podługowate, rechùjącé tej sej dzesątczi kilometrów zôpadlënë, òstałë wëszlamòwóné pòd lodofôłtã przez płënącé pòd nim wòdë (pòd wiôldżim hidrostaticznym cësnienim), szerokòsc renów dochôdô do pórãsta metrów a długòsc òd czile do czile do cziledzesąt kilometrów; dno je nierówne. Pò ùstãpienim lodofôłtu òne nie bëłë do widzeniô, bò bëłë fùl zastarzałego lodu, pòkrëtnégò mòrenowim materiałã; pòkôzałë sã dopiérze pò òceplenim sã klimatu, przez wëtopienié sã negò zastarzałego sã negò zastarzałégò lodu. Niechtërne rënë mogą mieć jinszą genezã. Wedle Bògùsława Rosë rena Żarnowszczégò Jezora je ferdã, snôdką hôwingą powstałą przez to, że w przeszłoce mòrze lodowcowi i niecczi bëło zalòné, na zapôdający sã – przez pionowe rësznotë- òbéndze lodofôłtowi akumulacji.

Genezã

W plejstocenie i w holocenie ùsztôłcëłë sã fòrme erozji i rzeczny akumulacji : zôlojowé, nadzôlojowé i deltowe rówiznë, pradolëznë i naniosłé stóżczi. Strzód nich nôwikszã òbéńdã zajimô Zëława.

Deltowô rówzna Wisłë

Deltowô rówizna Wisłë, chtërna nosy miono Wiselny Zëławë, zaczãła sã ùrabiac dość późno, bò kòl 5500 lat temu, równoczasowo z Wiselnym Ùstëpã. W nym czasu równio wòdë w Bôłce, co sã podniosła òd zôczątkù holocenu kòle 105 m, ùsztabilizowała sã përznã niżi jak dzysdzéń. Zmùszëło to szlamùjącą z nôdrobniészich piôsków i rzëcznech mùłów, jaczé tworzą dzysô szëchtã arastnëch madów. Przez nierówną akùmùlacjã i przesuwanie sã ùscowëch remionów rzéczi, jak téż przez ùsztôłcenié plejstoceńsczi grùntowinë teren nie je idealno plaskati. Niejedne òbéńdë leżą niżi równi mórza i òne ùrôbiają zôpadlënã, jinszé jakno np. niewiôldże plachce dnowi mòrenë sygają 10m w.r.m. Nôwicy je terenów òd 0 do 5 m w.r.m. wësok. W norodowim dzélu Gdùńszczégò Pòmòrzô wëstãpiwają pradolëznë. Są tp szeroczé dolëznë, ògołowò ò równoleżnikòwim rozwicym (pôłniowe rozwicé mô le Kaszębskô Pradolëzna), sparłãczoné z dłëgszim pòstojenim lodofôłtu i wërzezbioné przez rzeczne i topnicowé wodë, jaczé w nich płëną. Niechtërny geòmòrfòlogòwie dopisëją naszim pradolëznòm jinszą genezã; bierzą je fòrmë przed òstatnym zlodzenim. Na Kaszëbach wëstãpiwają rozmajité sztôłtë wiéchrzëznë zemi. Pòdzelëc je może na fòrmë ùsztôłconé przez przewôgã akumulacji ( to je zbieranie sã òksëpòwëch materiałów) i téż fòrmë ùsztôłconé przez erozjã (rówkòwanié, rozmiwanié, niszczenie wiéchrzëznë zemi przez płënącé wòdë, lodofôłtë, wiater, chemiczne dzejanié) i denudacjã (zjinaczenié niszczeniô wszelejaczich wiżawów wiéchrzëznë zemi przez rozmajité dzejniczi : wietrzenie, scéranié, erozjã i rëszanié sã òksëpòwëch masów pò ùchëłoscach).

Bibliografiô

Jan Mòrdawszczi Geògrafia Kaszëb
Mordawski J.,1996, Geografia województwa gdańskiegoWydawnictwo M.Rożak, Gdańsk
Atlas geologiczno-strukturalny południowej części Morza Bałtyckiego,1979, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa