Wolfgang Amadeus Mozart
Wolfgang Amadeus Mozart (ùr. 27 stëcznika 1756 w Salzbùrgù, zm. 5 gòdnika 1791 we Wiedniu) – aùstriacczi (czãsto spòtikô sã téż òkreslenie miemiecczi) kòmpòzytór i wirtuoz grë na instrumentach klawiszowëch, chternégò twórczosc związanô bëła zwiksza z aùstriacczim Wiedniã. Razã z Haydnã i Beethovenã zaliczóny je do trójczi tpzw. „klasyków wiedeńsczich”.
Ùrodzony w Salzbùrgù, jaczi béł wnenczas stolëcą samòstójnégò, w ramach Rzeszë, arcybiskùpstwa (dopierkù w latach 1805–1810 i zôs òd 1814 terenë te stałë sã czãscą Aùstriacczégò Césarstwa). Béł sódmim dzeckã miemiecczégò kòmpòzytora Leopòlda Mozarta i Anë Marii z dodomu Pertl. Miôł starszą ò piãc lat sostrã Mariã i Annã pòzéwóną Nannerl, chtërna téż przejawiała mùzyczné ùzdolnienia. Pòspół z nią, czedë miała 11 lat, małi Wolfgang grëwôł klawesynowé duetë na zasłoniãti jedwabistim materiałã klawiaturze. Òjc – Leopold Mozart – wòzył ich pò całi Eùropie, przez co Wolfgang zaczął chòrowac. W rokù 1761 skòmpònowôł swój piérszi ùtwór – Menuet i Trio KV 1.
Pòzostała piątka rodzéństwa zmarła w dżibùlczënëch latach. W wiekù trzëch lat Wolfgang, słëszącë grã sostrë na klawesynie, zabawiał sã wëszukiwanim tercji na tim instrumence (jak wspòminô pózni jegò sostra). Òd piątégò rokù żëca ùcził sã grë na klawesynie pòd czerënkã swòjégò òjca.
Miona Mozarta
edicëjôNa chrzce nadano mù miona Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus, pierszé na czesc swiãtégò katolicczégò patrona dnia ùrodzeniô Jana Chryzostoma, Wolfgang na pamiątkã dziadka ze stronë matczi, a Teofil na pamiątkã òjca chrzestnégò. Przez wiãkszosc żëca kompòzytor pòsługiwôł sã równak mionama Wolfgang Amadé. Amadé to francëskô wersjô grecczégò miona Teofil (drëch Bòga abò ùmiłowany przez Bòga). Czedës ùżiwôł także wersji włosczi (Amadeo). We wczesnëch dokùmentach wëstãpòwała téż fòrma Wolfgang Gottlieb (Gottlieb to miemiecczé tłumaczenié dlô Teofil). Natomiast nigdë nie ùżiwôł nôbarżi rozkòscérzóny dzysô łacyńsczi wersji Amadeus. Za młodu starszi ùżywalë téż zdrobnień Wolferl, Wolfgangerl i we wczesnëch czasach Wolfi, ò czim je wiedzec z lëstów òjca.
Kùńc żëcô
edicëjôMozart spãdzôł òstatné lata swòjégò żëcô we Wiedniù, gdze do dzysù mòżna zwiedzac jeden z jegò apartaméntów przë Domgasse 5, pòłożony w pòbliżu katedrë Sw. Szczepana. W bùdinkù tim Mozart skòmpònowôł w 1786 Weselé Figara.
Jesz w rujanie 1791 nikt bë nie przëpùszczôł, że za dwa miesące Mozart ju nie bãdze żëł. Przez wiele lat nie bëło wiedzec, co bëło przëczëną smiercë kòmpòzytora, romanticznô tradicjô zas stwòrziła wkół tegò faktu wiele fantastycznëch legeńd. Pò długòtrwałi mediczni analize Antona Neumayra ùstalono równak dosc szczegółowi przebiég chòrobë Mozarta, w chterny òpise znajdują sã taczé òbjawë, jak: wësokô gòrączka, òbfité wëdzélanié pòtu i wësëpka, zapôliwny stón i nabrzëmienié w òbrãbie nogów.
Smiérc przerwała robòtã Mozarta nad mszą żałobną Requiem. Na prosbã białczi Mozarta dzeło to dokòńczëlë jegò drëszë kòmpòzytorë, Joseph Eybler i Franz Xaver Süssmayr. W rãkopise Mozarta òstatné nutë pòstawioné jegò rãką przëpadają na 8 takt partii wòkalnëch Lacrimosa. Długò wierzono, że Mozart zmarł w nãdzë i zapòmnieniu, pòchòwany w grobie dla ùbòdżich. Ale naprôwda, chòc jegò twórczosc nie bëła ju tak mòdnô we Wiedniu, dali òtrzimywôł równak znaczącé przëchòdë z rozmajitëch stron Eùropë.
Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.