Zómk w Bëtowie

Bëtowsczi zómk – gòticczi, pòkrziżacczi zómk, chterën béł sedzbą Krziżôków òd XIV do XV st. Zómk wëbùdowóny na planie prostonórta z XIV/XV st. Mô 3 òkrãgłé basztë (Młińskô, Różanô i Pólnô) a téż czwòrobòczną wieżã. Nôwôżniszi i nôstarszi gòticczi bùdink – Zôkònny Dodóm (terôczasno mùzeùm) – pòłożony je w nordowò-zôpadnym dzélu zómkù.

Historiô bëtowsczégò zómkù

Zómk Krziżacczi w Bëtowie

Pò kùpienim miasta Krzëżôcë mielë swòjã sedzbã w stôrim gardze, jaczi pamiãtôł jesz czasë sënów Henninga Behra. Pòd kùńc XIV w. Krzëżôcë ùmëslëlë wząc sã za nowi zómk w Bëtowie. Miôł òn bëc jak na henëtné czasë baro móderny. Teren zaczãlë rëchtowac ju w 1390 rokù, kò prôwdzëwô bùdacjô rëgnãła w 1398 rokù, a skùńczëła sã 1404 rokù, to je, czej wiôldżim méstrã béł Konrad von Jungingen, a jégò bëtowsczim prokùratorã Jakùb von Reinach.

Zaczãlë òd ùsztôłceniô górë, co stojała krótkò miasta, tak żëbë miała plaskati wierzch i 4 prostopadłé spichë. Wëkòpelë téż wiôldżi rów, jaczi òdzeliwôł jã òd wëszëznë, co sã dwigała òd wschòdno-nordowi stronë. Pózni wzãlë sã za fùndamentë. Szeroczé na 3 métrë ùsadzywelë z wiôldżich kamów. Z kamów téż bùdowelë dólny i westrzédny dzél murów. Dopiérze jich górną wiôrsztã mùrowelë z cegłów, jaczé wëpôlëlë na môlu. Stolemnô bùdacjô, jaczi spòdlé i niższé lédżi mùrów a basztów zrëchtowelë z wiôldżich kamów, a wëżi z cegłów, pòkôzôł jak mòcny je Zôkón òsoblëwie lokalny pòmòrsczi szlachce, m.jin. òd Sëcewiców i Pùttkamerów z jaczima tej sej sã wadzëlë z mieczã w rãce krzëżacczi wòjowie.

Zómkòwëch bëło kòle 100 lëdzy, do grëpë ricerze i pò pôrã germków a knechtów na kòżdégò. Okróm wòjarzów w zómkòwëch mùrach mieszkelë a robilë jich służkòwie òd kùcharzeniô, wòzów, spikrzów, kòniów, itd. Pózni Krzëżôcë zómk wiele razë przebùdowiwelë, zmieniwelë. Nôwiãkszô pòzmiana zaszła w latach 1560-1570, czej ju nie wastowelë tu Krzëżôcë. Tedë wedle renesansowégò szëkù pòstawilë ksążãcą rezydencjã i kancelariã, sąd i bióra ùrzãdników òd pòdatków a jesz Dodóm Gdowów. Tak zómk òstôł jedną z sedzbów, gdze mieszkalë ksążãcé gdowë ( òd nich pòzwa jednégò dzélu). Równak òb czas szwédzczégò pòtopù w 1656 rokù twierdza òsta baro mòcno zniszczono. Ju nigdë nie wrócëła do dôwny pësznotë. Szwédzë m.jin. wësadzëlë prochòwą wieżã, znikwilë Ksążãcy Dodóm, kancelariã, Dodóm Gdowów, brómną wieżã i podzamcze. W 1661 rokù zaczãlë ùprawiac zómk, ale robòtë zakùńczëłë sã dopiérze w 1991 rokù.

Nié wszëtczé bùdinczi stanãłë nazôd, niejedné do dzysô szłë w zabëcé. Terôczasny sztôłt to zôwdzãka wiôldżégò remontu, jaczi zaczął sã w 60. latach XX w. Baro lëchò wëzdrzôł téż bëtowsczi zómk w 30. latach XX w. Tedë téż Niemcë zaczãlë òdbùdowã, ale wiele nie zrobilë (wrócëlë Prochòwą Wieżã, jakô òsta znikwionô przez Szwédów w XVII w. ) Pò II swiatowi wòjnie, ju w Pòlsce, remòntë rëgnãłë w 1964 rokù i bawiłë baro długò – jaż do 1991 rokù.

Dzysô

Sedzba Mùzeùm Zôpadnô-Kaszëbsczégò

Dzysô w zómkù mô swòją sedzbã Zôpadno-Kaszëbsczé Mùzeùm a téż Betowskô Bibliotekô. Òd 2018 rokù w zómkù je téż nowi gòscyńc i pësznô restauracjô.W zómkù òdbiwôją sã kòncertë, ricersczi pòkôzczi i wëstôwczi. Dzysô je to nôwiãkszô turisticznô i kùlturalnô atrakcëjô Bëtowa, chtërną wôrt je òbezdrzec i pòznac ji cekawą historiã.

Zdroje:

• Bëtowskô zemia. Ùczbòwnik., Red. Cezari Òbracht-Prondzyńsczi, Pioter Dzekanowsczi: Wëd. Bëtowsczi Part Kaszëbskô-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô, Bëtowò 2013.

Przëpisczi

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.