Óws

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

ÓWS - ôrt zbòżégò chtëren nôleżi do rodzënë wiechlinowatëch. Òbejmùje òkòło 35 gatunków (wiele z nich to roslënë ùprawne), chtërnë sã w stanie dzëczim i wëstãpiwają w basenie Mòrza Sródziemnégò i Azji, a w Pòlsce dzëko rosnie óws głëchë- je to chwast.

óws

Mòrfòlogia

Kwiatostanem ówsa je wiécha ò dłùgòscë 10 – 30 cm. Òsą wiéchë je przedłëżenié òstaniégò miãdzëwãzla, czyli òsadka chtërna je pòdzelona wãzłami i miãdzëwãzlami. Z wãzłów tëch wërastają òkółkòwò rozgałãzenia bòczne twòrząc wietewki wiéchë zakùńczone kłoskama – wiécha prosta. Czasã jednak rozgałãzenia bòczne są téż pòprzedziélane wãzłama na miãdzëwãzla z chtërnëch wyrastają rozgałãzenia I rzãdë (wiécha pòdwójna), a z nich rozgałãzenia II rzãdë (wiécha własciwa), zakuńczone pòjedënczëma kłoskama. Ze wzglãdù na sztôłt wiéch wëróżnia sã na dwa tëpë òdmian hodowlanëch ówsa: ò wiésze chòrągiewkòwatej i rozpierzchłej. W wiesze rozpierzchłej wietewki bòczne są ùstawione pòd wszelejaczima kątama, co warunkùje jiny sztółt wiéchë (rozstrzelona, krzaczasta, zwisła abò sztywna- wzniesona). W wiésze kłoski mògą bëc 2-3 kwiatowe, stądka mają 2-3 zarniaki. Stosunek mas zarniaków ma sã jak 3:2:1 stądka piersi zarniak (bùten) ma masã nôwiakszą, dredzi mniôszą, a trzëcy nômniôszą. Cechą òdmianową je skłonność do òsadzania dwóch abò trzëch zarnków.

Biologiô

Rozwój

Óws je to roslëna dnia dłudżiégò. Krótczi dzéń wpłëwa na znaczne przedłużenié òkresu wegetacji, a dłudżi dzéń skraca òkres rozwòju wegetatywnego i pòwoduje chùtkie wëtworzenie wiéch. Ze wzglãdu na òkres wegetacji óws mòże wëstãpòwac jakno fòrma jara i òzima. W Pòlsce ùprawia sã blós òdmianë jare. Óws kiełkùje ju w temperaraturze 2-3 stopniów weżi zera. Równak w tëch warunkach proces ten jidze dosc wòlno i pòstãpùje chùtkò dopiérze przë 5-7 stopniach cepła. Ta roslëna pòjawia sã pò 8-12 dniach od siéwë. Pò wschodach mô zaczątk wëtwarzanie pòstãpnëch lëscë i krzewięnié, chtërnemù dobrô je temperatura 6-12 stopniów cepła.

Óws je to roslëna samopylna, kwitnienie òdbëwa sã na ògół przë zamkniãtëch plewkach. Jedna roslëna kwitnie òkòło 6-7 dni.

Sëstematëka

Órtë flory Pòlsczi

óws zwëczajny

óws głëchy

• Óws brodaty
• Óws głëchy
• Óws jednostronny
• Óws krótczi
• Óws nagi
• Óws płonny
• Óws pòsredni
• Óws szorstczi
• Óws zwëczajny

Jinszi ôrt

• Óws bizantëjsczi

Zastosowanié

Wëprodùkòwane w pòlsce zarno owsa w 80% przeznacza sã na paszã, w 15% na materiał siéwny, resztã na cele konsumpcëjne. Równak coraz bardżi pòznawane są właściwość chemiczné ówsa i znajdùje sã dla niegò coraz bardżi rozmajite zastosowanie: w dietetëce, w przemësle farmaceutëcznëm, kòsmetëcznëm i chemicznëm.

Roslëna do jestkù

Historejô Óws nôleżi do stosunkòwo młodëch roslën ùprawnëch. Pòjawił sã czile tesãcë lat pózni niż jãczmiéń i pszénica. Na terenach Pòlsczi szlachë ówsa pòchòdzą sprzed òkòło 700 lat.p.n.e i òdnalezone òstałë w Biskùpinie k. Żnina, równak ùprawa ówsa nô wiãkszą skalã miała pòczątk dopiérze w VIII stalatim. Óws do Eùropë przywãdrował razã z pszénicą z Azji. Jegò dominacjô strzód ùpraw rosła i zaczął wëpierac gatunki pierwotne.

Wartosc kùlinarna

Wartosc òdżëwcza i energëtëczna ówsa je stosunkòwo wiôlgô, zawiera 2-3 razë wiãcy tłuszczu pòrównując jinszi zbòża. Tłuszcz ówsany je bògati w nienasëconé kawasë tłuszczowe. Są to głównie kwasy: oleinowy, linolowy, linolenowy i kwasë: arachidonowy, eikozapentaenowy, dokozaheksaenowy. Zarno ówsa mô wãglowaodanë, strzód chtërnëch nôwiãcy je skrobi.

Roslëna lecznicza

W lecznictwie i dietetëce stosowóne są: zarno ówsa, płatczi ówsane, ziéle ówsa, mąka ówsana. Óws skùtecznié óddzaùje na ùkład nerwòwy. Napary i nalewczi z ziéla ówsa stosùje sã głównié przë bezsennoscach, òsłabieniu nerowëm i węczerpaniu na skùtk depresji i sëtuacjach stresowëch. Wëciągi z ziéla ówsa łagòdzą i mògą zapòbiegac ùszkòdzeniom wątroby. Óws kòrzëstnié dzała na błonã sluzowe i aktywizùje hòrmònë. Dzała przeciwzapalnie i przeciwbólowo przëspieszając gojenié ran. Dzała téż na chòrescë reùmatëczne, kamicã nerkowã. Je téż pòmòcny w chòrëscach skórnëch, jak trądzik, swiąd i łojotok.

Bibliografia

• Budzyński W., Szempliński W., 1999. Owies. W: Jasińska Z., Kotecki A. Szczegółowa uprawa roślin, AR, Wrocław: 235-255.
• Chong J., 2000. Incidence and virulence of Puccinia coronata f. sp. avenae in Canada from 1996 to 1998. Can. J. Plant Pathol., 22: 99-109.
• Cyfert R., 2005a. Odmiany owsa. www.ppr.pl
• Cyfert R., 2005b. Agro serwis. Zboże wysokiej jakości. COBORU Słupia Wielka. Wyd. 2: 31-32.
• Gąsiorowski H., 1995. Owies – chemia i technologia. PWRiL, Poznań.
• Gjaerum H.B., Tjamos E.C., Viranyi F., 1988. European Handbook of Plant Diseases. Ed. Smith i in. Blackweel Sci. Publ. Oxford, Londyn, Edynburg, Boston,