Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

ÓWS - ôrt zbòżégò chtëren nôleżi do rodzënë wiechlinowatëch. Òbejmùje òkòło 35 gatunków (wiele z nich to roslënë ùprawne), chtërnë sã w stanie dzëczim i wëstãpiwają w basenie Mòrza Sródziemnégò i Azji, a w Pòlsce dzëko rosnie óws głëchë- je to chwast.

Mòrfòlogia

Kwiatostanem ówsa je wiécha ò dłùgòscë 10 – 30 cm. Òsą wiéchë je przedłëżenié òstaniégò miãdzëwãzla, czyli òsadka chtërna je pòdzelona wãzłami i miãdzëwãzlami. Z wãzłów tëch wërastają òkółkòwò rozgałãzenia bòczne twòrząc wietewki wiéchë zakùńczone kłoskama – wiécha prosta. Czasã jednak rozgałãzenia bòczne są téż pòprzedziélane wãzłama na miãdzëwãzla z chtërnëch wyrastają rozgałãzenia I rzãdë (wiécha pòdwójna), a z nich rozgałãzenia II rzãdë (wiécha własciwa), zakuńczone pòjedënczëma kłoskama. Ze wzglãdù na sztôłt wiéch wëróżnia sã na dwa tëpë òdmian hodowlanëch ówsa: ò wiésze chòrągiewkòwatej i rozpierzchłej. W wiesze rozpierzchłej wietewki bòczne są ùstawione pòd wszelejaczima kątama, co warunkùje jiny sztółt wiéchë (rozstrzelona, krzaczasta, zwisła abò sztywna- wzniesona). W wiésze kłoski mògą bëc 2-3 kwiatowe, stądka mają 2-3 zarniaki. Stosunek mas zarniaków ma sã jak 3:2:1 stądka piersi zarniak (bùten) ma masã nôwiakszą, dredzi mniôszą, a trzëcy nômniôszą. Cechą òdmianową je skłonność do òsadzania dwóch abò trzëch zarnków.

Biologiô

Rozwój

Óws je to roslëna dnia dłudżiégò. Krótczi dzéń wpłëwa na znaczne przedłużenié òkresu wegetacji, a dłudżi dzéń skraca òkres rozwòju wegetatywnego i pòwoduje chùtkie wëtworzenie wiéch. Ze wzglãdu na òkres wegetacji óws mòże wëstãpòwac jakno fòrma jara i òzima. W Pòlsce ùprawia sã blós òdmianë jare. Óws kiełkùje ju w temperaraturze 2-3 stopniów weżi zera. Równak w tëch warunkach proces ten jidze dosc wòlno i pòstãpùje chùtkò dopiérze przë 5-7 stopniach cepła. Ta roslëna pòjawia sã pò 8-12 dniach od siéwë. Pò wschodach mô zaczątk wëtwarzanie pòstãpnëch lëscë i krzewięnié, chtërnemù dobrô je temperatura 6-12 stopniów cepła.

Óws je to roslëna samopylna, kwitnienie òdbëwa sã na ògół przë zamkniãtëch plewkach. Jedna roslëna kwitnie òkòło 6-7 dni.

Sëstematëka

Órtë flory Pòlsczi

óws zwëczajny

óws głëchy

Óws brodaty
Óws głëchy
Óws jednostronny
Óws krótczi
Óws nagi
Óws płonny
Óws pòsredni
Óws szorstczi
Óws zwëczajny

Jinszi ôrt

Óws bizantëjsczi

Zastosowanié

Wëprodùkòwane w pòlsce zarno owsa w 80% przeznacza sã na paszã, w 15% na materiał siéwny, resztã na cele konsumpcëjne. Równak coraz bardżi pòznawane są właściwość chemiczné ówsa i znajdùje sã dla niegò coraz bardżi rozmajite zastosowanie: w dietetëce, w przemësle farmaceutëcznëm, kòsmetëcznëm i chemicznëm.

Roslëna do jestkù

Historejô Óws nôleżi do stosunkòwo młodëch roslën ùprawnëch. Pòjawił sã czile tesãcë lat pózni niż jãczmiéń i pszénica. Na terenach Pòlsczi szlachë ówsa pòchòdzą sprzed òkòło 700 lat.p.n.e i òdnalezone òstałë w Biskùpinie k. Żnina, równak ùprawa ówsa nô wiãkszą skalã miała pòczątk dopiérze w VIII stalatim. Óws do Eùropë przywãdrował razã z pszénicą z Azji. Jegò dominacjô strzód ùpraw rosła i zaczął wëpierac gatunki pierwotne.

Wartosc kùlinarna

Wartosc òdżëwcza i energëtëczna ówsa je stosunkòwo wiôlgô, zawiera 2-3 razë wiãcy tłuszczu pòrównując jinszi zbòża. Tłuszcz ówsany je bògati w nienasëconé kawasë tłuszczowe. Są to głównie kwasy: oleinowy, linolowy, linolenowy i kwasë: arachidonowy, eikozapentaenowy, dokozaheksaenowy. Zarno ówsa mô wãglowaodanë, strzód chtërnëch nôwiãcy je skrobi.

Roslëna lecznicza

W lecznictwie i dietetëce stosowóne są: zarno ówsa, płatczi ówsane, ziéle ówsa, mąka ówsana. Óws skùtecznié óddzaùje na ùkład nerwòwy. Napary i nalewczi z ziéla ówsa stosùje sã głównié przë bezsennoscach, òsłabieniu nerowëm i węczerpaniu na skùtk depresji i sëtuacjach stresowëch. Wëciągi z ziéla ówsa łagòdzą i mògą zapòbiegac ùszkòdzeniom wątroby. Óws kòrzëstnié dzała na błonã sluzowe i aktywizùje hòrmònë. Dzała przeciwzapalnie i przeciwbólowo przëspieszając gojenié ran. Dzała téż na chòrescë reùmatëczne, kamicã nerkowã. Je téż pòmòcny w chòrëscach skórnëch, jak trądzik, swiąd i łojotok.

Bibliografia

Budzyński W., Szempliński W., 1999. Owies. W: Jasińska Z., Kotecki A. Szczegółowa uprawa roślin, AR, Wrocław: 235-255.
Chong J., 2000. Incidence and virulence of Puccinia coronata f. sp. avenae in Canada from 1996 to 1998. Can. J. Plant Pathol., 22: 99-109.
Cyfert R., 2005a. Odmiany owsa. www.ppr.pl
Cyfert R., 2005b. Agro serwis. Zboże wysokiej jakości. COBORU Słupia Wielka. Wyd. 2: 31-32.
Gąsiorowski H., 1995. Owies – chemia i technologia. PWRiL, Poznań.
Gjaerum H.B., Tjamos E.C., Viranyi F., 1988. European Handbook of Plant Diseases. Ed. Smith i in. Blackweel Sci. Publ. Oxford, Londyn, Edynburg, Boston,