Pòlskô

Rzeczpospolita Polska Pòlskô Repùblika Fana Herb Mòtto: fëlëje òficjalné rzëczenié Òficjalny jãzëk pòlsczi Stolëca Warszawa Fòrma państwa repùblika Wiéchrzëzna % wòdë 312 696 km² 3.07% Lëdztwò (2014) 38 483 957 Dëtk pòlsczi złoti (PLN) Czasowô cona UTC +1 Nôrodné swiãto 3 maja, 11 lëstopadnika Himn Mazurek Dąbrowskiego Kòd PL Internet .pl Telefón +48

Pòlskô Repùblika (pòl. Rzeczpospolita Polska) je państwã w Westrzédny Eùropie nad Bôłtã. Je nôleżnikã Eùropejsczi Ùniji ë NATO. Greńczë z państwama: Miemiecką, Czeską Repùbliką, Słowacką, Ùkrajiną, Biôłorëską, Lëtewską ë Ruską (Kaliningradzkô Òbéńda). Stolecznym gardã Pòlsczi Repùbliczi je Warszawa.

Etimologijô miona państwa

Miono Pòlskô (Polska) wëprowôdzô sã òd plemiã Pòlanów, chtërné mieszkało w dzysdniowi Wiôlgòpòlsce. Słowò Pòlanie mòże dolmaczëc jakno "ti, co mieszkają na pòlach". Mòże docëgac, że przédnym zajãcym Pòlan béł òbróbk rolë, w rozszlachòwanim do jinszëch plemionów, np. Wislanów ë Mazowszanów, chtërné zamieszkiwałë lasowaté môle.

Dôwni ùżëwelë łacëńsczich mionów: terra Poloniae - Pòlskô zemia abò Regnum Poloniae. Miono Polska je ùżiwóné do òpisënkù państwa ju òd XIV stolatô. Zemie Pòlanów òd XIV stolatô miałë miono Staropolska (Stôropòlskô), a pùzdni Wielkopolska (Wiôlgopòlskô). Dlô procëmnotë zemie na pôłnim miałë miono Małopolska (Môłopòlskô).

Jinszé miona Pòlsczi (Lechia, z persczégò Lahestn, z lëtewsczégò Lenkija) ë Pòlôchów (rusczi Lach, madżarsczi Lengyel) są òd plemieniô Lãdzanów (pòl. Lędzianie), chtërny, jak sã ùznôwô, zamieszkiwelë w dzysdniowim pôłniowò-pòrénkòwim dzélu Pòlsczi.

Słowò Rzeczpospolita òznôczô repùblika.

Nôrodné mërczi

Zgòdno z Kònstitucëją Pòlsczi Repùbliczi z 3 łżëkwiata 1997 rokù nôrodnyma mërkama Pòlsczi Repùbliczi są:

• Herb Pòlsczi Repùbliczi – biôłi òrzeł w krónie w czerwionym pòlim.
• Fana Pòlsczi Repùbliczi – farwë białô ë czerwionô
• Hymn Pòlsczi Repùbliczi – Mazurk Dąbrowsczegò

Religijô

Dominëjącą religiją w Pòlsczi Repùblice je rzimskòkatolëckô wiara. Kòl 95% lëdztwa je òrechconëch w òbrządkù rzimskòkatolëcczégò Kòscoła. Òkróm tégò w Pòlsczi Repùblice żëją m.jin.: grekòkatolëcë, wëznôwcë prawòsłôwny christianiznë, lëtrowie (ewangelicë), mùzelmanie, agnosticë ë atejiscë.

Geògrafijô

Długòta grańców Pòlsczi

Dolëzna nôdłëgszi rzeczi Pòlsczi (Wisła), kòle Torunia

Pòlskô na satelitarnim òdjimkù.

Szczecëno, zómk ksążëcy

Greńce dzysdniowi Pòlsczi ùsztôłcone òstałe w 1945 r., pò drëdżi swiatòwi wòjnie. W przërównanim do 1939 rokù, greńcë òstałe przesëniãte na zôpôd, kosztã pòrénkòwich môlów. Pò 1945 miałë môl dwie teritorialné kòrektë:

• 15 gromicznika 1951 – z Ùkrajinską SRR 480 km². Za gardë: Bełz, Krystonopol ë Sokal ze zleżënama wãgla, Pòlskô dôsta Ustrzyki Dolne ë Lutowiska (tekst ùgodë pòdóné je w Dz. U. 52.11.63) (Tekst ùgodë ò zjinaczenim greńców z 1951 w pòlsczim jãzëkù)
• 1 stëcznika 1959 – z Czechosłowacką. Za kòlonijã Tkacze kòl gardu Szklarska Poręba, banowiszcze ë banową régã, Pòlskô dôsta ùriwk lasnégò môlu.

Długòta greńców Pòlsczi je 3582 km, w tim 528 km to sztrãd Bôłtu. Pòlskô greńczë z:

• òd zôpadu z Miemiecką (467 km),
• òd pôłniégò z Czeską Repùbliką (790 km) ë Słowacką (539 km),
• òd pòrénkù z Ùkrajiną (529 km) ë Biôłorëskô (416 km),
• òd nordë z Lëtewską (103 km) ë Ruską (Kaliningradzkô Òbéńda) (210 km).

Pòlskô ja na 9 môlu w Eùropie żle to jidze ò wiéchrzëznã ë na 8 żle to jidze ò wielënã lëdztwa.

Z nordë na pôłnié Pòlskô rozcygô sã na długòtã 649 km, co je 5° ë 50'. Je to przëczëną nierównoscë długòtë dnia midze nordową ë pôłniową Pòlską. Òb lato na nordze dzéń je długszi ò wicy jak gòdzënã niż na pôłnim, òb zëma na òpak. Z zôpadu na pòrénk Pòlskô rozcygô sã na 689 km, co je 10° 01'. Całownô rozcëgô Pòlsczi (z zôpôdu na pòrénk ë z norde na pôłnie) je 15°51'.

Pòlskô je w conie westrzédnoeùropejsczégò czasu, je to słuńcowi czas pôłnika 15°.

Geògrafné kòordinatë skrôwnëch môlów Pòlsczi:

• 49°00' N – Wëszëńc Opołonek,
• 54°50' N – retk Rozewie,
• 14°07' E – łëk Òdrë kòle Dólnégò Osinowa,
• 24°08' E – kòlano Buga kòle Zosina.

Geòmétrowi westrzódk Pòlsczi je we wsë Piątek kòle gardu Łęczyca. Nôstôrszi (1775) òbrechowóny geòmétrowi westrzódk Eùropy je w Suchowolë kòl gardu Sokółka, w pòdlasczim wòjewództwie. Przez Pòlskã przebiegiwô téż greńca midzë kòntinentalnym blokã Pòrénkòwi a Zôpadny Eùropë.

Nôdłëgszé rzeczi w Pòlsce to:

• Wisła (1047 km)
• Òdora (854 km, w Pòlsczim dzélu 742 km)
• Warta (808 km)
• Bùg (772 km, w Pòlsczim dzélu 587 km)

Geòlogòwô bùdacëjô

W Pòlsce schôdzą sã 3 wiôldżé tektonowé jednotë:

1. prekambrijskô platfòrma pòrénkòwi Eùropë (pòrénkòwô ë nordowo-pòrénkòwô Pòlskô), tak tej Pòrénkòwoeùropejskô Niżawa.
2. peleòzojicznô platfòrma westrzédny ë zôpôdny Eùropë (Pòzaalpejskô Westrzédnô Eùropa). Spód ùsôdu ny platfòrmë pòkôzëją sã dzéle herecyńsczich ë kaledońsczich górotworów (Zôpadné ë Pòrénkówé Sudetë, Górë Swiãtokrziżewé).
3. alpidë (Karpatë z Pòdkarpacym).

Wëdrzatk plónu

Wiôldżi dzél Pòlsczi zajëmówają niżawë pòrénkòwégò dzélu Westrzédeùropejsczej Niżawy, a strzédni wëszańc je 173 m n.r.m. Geògrafne krôje ùłożëne są równoleżnikòwo òd niżaw na nordze i w westrzédni Pòlsce do wëszaw ë gór na pôłnim. Nôwikszim môlem w Pòlsce są Rysy w Tatrach (2499 m n.r.m.), nôniżej je depresejô Elbląsczie Raczki na Wislanëch Żuławach (1,8 m p.r.m.).

Sprôwné pòdzelenié

Òd 1 stëcznika 1999 rokù je w Pòlsce trzëstopniowé sprôwné pòdzelenié na wòjewództwa, krézë ë gminë

Wòjewództwa:

• dólnoszląsczé wòjewództwò
• kùjawskô-pòmòrsczé wòjewództwò
• lubelsczé wòjewództwò
• lubùsczé wòjewództwò
• łódzczé wòjewództwò
• małopòlsczé wòjewództwò
• mazowiecczé wòjewództwò
• òpòlsczé wòjewództwò
• pòdkarpacczé wòjewództwò
• pòdlasczé wòjewództwò
• pòmòrsczé wòjewództwò
• szląsczé wòjewództwò
• swiãtokrzësczé wòjewództwò
• warminskô-mazursczé wòjewództwò
• wiôlgôpòlsczé wòjewództwò
• zôpadnopòmòrsczé wòjewództwò

Lëdztwò

Lëdztwò Pòlsczi w latach 1961-2009 (w tësącach)

Pòlskô je zamieszkiwónô w zacht wikszoscë przez Pòlôchów. Są òni słowiańsczim lëdã ë mówią w pòlsczim jãzëkù, jaczi słëchô do zôpadnosłowiańsczich jãzëkòw. Dlô dzéla òbiwatelów Pòlsczi rodną mòwą je krewny z nim kaszëbsczi ôs jiné miészëznowé mòwë. Pòlsczi je ùrzãdnym jãzëkã państwa, le prawò dôwô nôrodnym miészëznóm mòżlëwòtã ògreńczonégò brëkòwaniô swòjëch jãzëków w gminach dze stanowią wicy jak 20% pòpùlacëji. Wedle Nôrôdnégò Òglowégò Spisënkù (2002), 97,8% mieszkańców Pòlsczi mówi na codzéń w pòlsczim jãzëkù. Nôczãstszé jãzëczi miészëznów to: miemiecczi, ùkrajińsczi, biôłorësczi, cëgańsczi, rusczi, lëtewsczi ë łemkòwsczi.

Do ùznónëch w Pòlsce nôrodnëch i etnicznëch miészëznów nôleżą taczé miészëznë, jak armeńskô, biôłorëskô, czeskô, karajimskô, lëtewskô, łemkòwskô, miemieckô, rëskô, romskô, słowackô, tatarskô, ùkrajińskô ë żëdowskô.

Bùtnowé lënczi

• Polska.pl
• Prezydent PR

Przëpisë

To je blós ùzémk artikla. Rôczimë do jegò rozwicégò.