Bòżëna Nënka

Bòżëna Nënka, Wiôlgô Bòżëna, Wiôlgô Mac, Nënka Zemia, Królewô Niebios, Magna Mater – w wierzeniach mnodżëch kùltur główné (abò jedno z głównészëch) bóżstwò w panteónie. Bòżëna nôczãsti je równô z Zemią (abò je ji patrónkã), w mnodżëch kùlturach bãdącô paralelno królewã niebios (temù do ji atribùtów dochòdzëła jesz nôdoba). Zazwëczôj dôwôczka wszelaczégò żëcégò, ùòsabiającô płodnosc (kùlt płodnoscë) ë macerziństwò. Czãsto je téż òna nënkã bògów.

Wëkòpaliska w Çatalhöyük

Sedzącô Białka z Çatalhöyük

Midzë 1961 a 1965 James Mellaart prowadzëł seriã wëkòpalisków w Çatalhöyük. Òn widzôł tam wiele figùrów, chtërné Mellaart ùważôł za figùrë Bòżëni Nënki, bãdącą główną bòżëną matriarchalni kùlture. Nalezono sedzącą białkã, òkòlënô tim, co Mellart òpisëwôł jakò lwicë, w zbiérnik na zbòżé; mòżlëwé, eż chroniła òna zbérë ë skłôd zôrna^[1]. Ùważôł òn te môlë za sanktuaria. Nalezono téż wiele bezpłcowëch figùrków, chtërné Mellaart ùważôł za òsoblëwé dlô spòlëzni zdominowani przez białki (podczorchnanié seksualnoscé w kùńszce je zwiãzane z chłopsczima pòdskôcënkama ë pragniączkama)^[2].

Z ùdbą, eż bëła matriachalnô spòlëzna ë kùlt bòżëni nënki, zgôdzała sã badérka stôrodôwnotë - Marijô Gimbutas. To dało zôczątk terôzniészémù kùltowi Bòżëni Nënki, z kòżdorocznëma pielgrzimkama do Çatalhöyük^[3].

Òd 1993 rokù wznowiono wëkòpaliska, chtërné terô prowadzëł Ian Hodder, a Lynn Meskell bëła w Stanford Figurines Project, chtëren badérowôł figùrki z Çatalhöyük. To karno doszło do jinszëch wniosków niż Gimbutas ë Mellaart. Jeno czilka figùrków zidentëfikòwano jakò żeńsczé ë nalezono jich w przëtrôfkòwëch môlach, czãsto nô smiecëszczach, co sprawiło, eż kùlt bòżëni nënki w tim môle wëdawôł sã mało mòżlëwi^[4].

Afrikańsczé religije

W egipsczi mitologiji bòżëna nieba Nut bëwô nazewanô "Nënką", bò ùrodzëła gwiôzdë ë bòga słuńca. Wierzëno, eż Nut przëcëgô ùmarłëch do swòjégò nieba pôłnégò gwiôzdów ë òbdarzô ich jestkã ë winã^[5].

W religiji Kongo Niebieskô Nënka, Nzambici, bëła żeńsczim wariantã Niebiesczégò Òjca ë bòga słuńca - Nzambi Mpungu. Na pòczãtwie lëdze pòstrzégalë ich jakò jednégò dëcha, z jedną chłopską pòłową, a drëgą żeńską. Pò wprowadzëniu chrzescëjaństwa do Westrzédni Africzi òpis Nzambi zmienił sã na Bòga Stwórcã, a Nzambici na jegò białkã^[6]^[7].

Hindujizm

Chrzescëjaństwò

Mimò, eż w chrzescëjaństwie nié mô Bòżëni Nënki, to Katolëcczi Kòscół ë Prawòsławnô Cerkwiô nazewają Dzewicã Marijã Nënką Bòga. Je to przekłôdã titelu Theotokos ë Deipara. Marijô mô ten titel òd efesczégò sobòru, chterën béł w 431 rokù. Ewangelëcczi ùwôgi ò marijnim kùlce bëłë jignorowané. Jinszé titelë Marijô to: Najô Nënka, Błogòsławionô Nënka abò Swiãta Nënka, bò ùrodzëła Jezësa Christusa, a chrzescëjanowie nazewają sebie "Bratama ë Sostrama w Christuse". W chrzescëjaństwie je mnodżé mòdłë do Mariji, na przëmiar: Zdrowas Marijo (jinszô nazwa: Zdrowaska) ë Pòd Twòjã òbronã. Niechtërny lëdze widzą paralelã w nazewaniu Mariji "Naszą Nënką", a Jahwe "Naszim Òjcã". W procëmnosce do pògańsczi bòżëni płodnoscë, Marijô je Wieczną Dzewicą ë Nënką Bòga. Swiãta Marijô w ewangelëcczëch tekstach niga nié bëła nazewanô bòżëną. Òd apòsztolsczëch czasów Kòscół wierzëł, eż Marijô bëła wzãtô żiwcã do nieba ë to sã nazewô Wniebòwzãcé Nôswiãtszi Pannë, a na ósce - Zasnãce Bògòrodzëcë. Niechtërny chrzescëjanowie wierzą, eż Marijô jakò nôwôżnészô swiãtô mòże wpłëwac na swiat przez lëczné òbjawienia, sanktuaria ë nôbòżeństwa.

W przedislamsczi Arabii Kòlërëdianie bëlë chrzescëjańsczim òdłamã, chterën pòdobno tczëł Dzewicã Marijã, składającë całopôlné òfiarë z kùcha. Bëlë òni kritikòwanié przez stôrochrzescëjanów, bò Marijô mòże bëc blós tczonô, a nié adorowanô jakò Bóg-Człowiek^[8].

Rëch Swiãtëch w Òstatnëch Dniach

W rëchù Swiãtëch w Òstatnëch Dniach, òsoblëwie w Kòscele Jezësa Christusa Swiãtëch w Òstatnëch Dniach, wiele wiérnëch wierzë w Niebieską Nënkã, jakò białkã Bòga Òjca. Òni sã nazewané Niebieskama Rodzëcama^[9]. Pòniechtërny wierzą, eż je wiele Niebieskëch Nënków, chtërné sã białkama Niebiesczégò Bòga Òjca ë sã w pòligëniczni łączbie^[10]^[11]^[12].

Nowé religijné rëchë

Religijô Słowianów

Wëszëwka z Rusczi Nordë (XIX w.) Jinterpretowané jakò òbrôz Bòżëni Nënki

Baro czãsto za słowiańską Bòżënã Nënkã ùważô sã Mòkòszkã^[13]. Òna patronowała dzałe, tkactwù, strzëżeniã blérwów^[14]. Jesz chroniła białczi òbczas pòróda. Mòkoszka pòjawiô sã w "Pòwiescë minionëch lat", òna je òpiekùnką białków ë jich kawlów^[15].

Ji wizerënczi przetrwałë głównie nô rãcznikach: bòżëna stoi pòd òdkrëtą kòpùłą swiãtnicë wznosącë rãce kù górze, a nô głowie mô rogatą mùcã. Z òbù stronów Mòkòszczi stoją dwaj jezdnicë nô kòniach. Nô niechtërnëch wëszëwkach pòd kòniama widac swasticzi, czasã mùca bòżëni wëzérô jakò kwitnący czerz.^[16]

Mòkòszka bëła jedurną bòżëną, chtërni figùra òstała wzniesonô przez Włodzmiérza Wiôldżégò w jegò panteónie słowiańsczëch bògów na górze w Czijewie.

Wedle wikszoscë badérów Mòkòszka pòjawiô sã w bëlinach ë zamòwach jakò Nënka Serô Zemia.

Jinszą bòżëną nënką ù Słowianów je Żëwô. Ji miono òznaczô: "ta, chtërna żëje"^[17]. Òna pòjawiô sã w Chronica Slavorum. Bëła bòżëną Òbodrëtów. Wiaczesłôw Iwanow ë Władimir Toporow ùważôlë, eż Żiwa je epitetã bòżëni Mòkòszczi (chtërna pò christianizaciji zachòwała sã w pòłabsczëch mionach)^[18].

Psychòlogijô

Mòtiw Bòżëni Nënki baro czãsto pòjawiô sã w mitach. Wedle Carla Gustava Junga nen mòtiw je zwiãzané z archetipã nënki. Je to ùsztôłtowanô struktura w lëdzczi psychice ze wzglãdu na òsoblëwé znanczi nënki. Do klasicznëch fòrm òbjawianiô sã tegò archetipù Jung pòdaje: włôsnô nënka, przëbranô nënka, ale téż: Bòżô Nënka, Kòscół, starka, kôrmica, mòtiw wiôldżi nënki pòchòdzącë z historii religijoznawstwa, przeczuwającô białka, biôłô dama; gard, krôj, niebò, Zemia, mòrze, bòżëna, materiô, Miesądz^[19].

Dowòdzëzna ò prehistoricznëm matriarchace

Bòżëna Nënka w różnëch religijach

Za Bòżënã Nënkã ùznawano:


Wizerënek	Miono	Mitologijô abò religijô
	Al-Lat	arabskô mitologijô
	Asase Ya	akańskô mitologijô
	Astarte	fenickô mitologijô
	Bhumi	hinduskô mitologijô
	Coatlicue	azteckô mitologijô
	Danu	celtickô mitologijô
	Demeter	greckô mitologijô
	Durga	hinduskô mitologijô
	Etügen Eke	tëreckô mitologijô
	Gaja	greckô mitologijô
	Hebat	hetickô mitologijô
	Isztar	sumerijskô mitologijô
	Izida	egipskô mitologijô
	Jord	nordickô mitologijô
	Ki	sumerijskô mitologijô
	Kybele	frëgijskô mitologijô
	Leimarel Sidabi	mejtejskô mitologijô
	Maja	italskô ë rimskô mitologijô
	Mòkòszka	słowiańskô mitologijô
	Ninhursag	sumerijskô mitologijô
	Nut	egipskô mitologijô
	Nzambici	religijô Kongo
	Saule	bôłtëckô mitologijô
	Sif	nordickô mitologijô
	Tiamat	sumerijskô mitologijô
	Tellus (Terra)	rimskô mitologijô
	Pachamama	inskaskô mitologijô
	Papatūānuku	maorijskô mitologijô
	Prythiwi	indijskô mitologijô
Òbrôzk:Deivė Žemyna.JPG	Žemyna	lëtewskô mitologijô

Dopisczi

↑ Mellaart (1967), p. 180-181
↑ Mellaart (1967)
↑ Baler (2005), p. 40
↑ Hodder (2010)
↑ "Papyrus of Ani: Egyptian Book of the Dead", Sir E. A. Wallis Budge, NuVision Publications, page 57, 2007, ISBN 1-59547-914-7
↑ Brown, Ras Michael (2012). African-Atlantic Cultures and the South Carolina Lowcountry (1st ed.). New York, NY: Cambridge University Press. pp. 26–27. ISBN 978-1-107-66882-9
↑ Dennett, Richard Edward (1906). At the Back of the Black Man's Mind; Or, Notes on the kingly office in West Africa. Forgotten Books. pp. 202–207. ISBN 978-1-60506-011-8
↑ "Kopijô Archiwùm". Originalné archiwùm z 24 séwnika 2012. Pòbrano 25 gòdnika 2020.
↑ Fletcher Stack, Peggy (9 May 2021). "Latter-day Saints are talking more about Heavenly Mother, and that's where the debates and divisions begin". The Salt Lake Tribune. Archived from the original on 18 January 2024 – via Internet Archive.
↑ Rosetti, Cristina (1 April 2022). "'O My Mother': Mormon Fundamentalist Mothers in Heaven and Women's Authority". Dialogue. 55 (1). University of Illinois Press: 133. doi:10.5406/15549399.55.1.05. ISSN 0012-2157
↑ Morrill, Susanna (2006). White Roses on the Floor of Heaven: Mormon Women's Popular Theology, 1880–1920. New York City: Routledge. pp. 55, 108. ISBN 0-415-97735-5
↑ Moench Charles, Melodie (Fall 1988). "The Need for a New Mormon Heaven" (PDF). Dialogue. 21 (3). University of Illinois Press: 83. During the era of polygamy some suggested that she is only one of many mothers in heaven. They reasoned that procreation of spirit children could be accomplished more efficiently if Heavenly Father could impregnate many heavenly mothers, just as exalted mortals' procreation of spirit children could be accomplished more efficiently if exalted mortal males could impregnate many wives.
↑ Katičić, Radoslav (2003). Die Hauswirtin am Tor: Auf den Spuren der großen Göttin in Fragmenten slawischer und baltischer sakraler Dichtung. Frankfurt am Main: PETER LANG. p. 40. ISBN 3-631-50896-4. Archived from the original on 2016-03-04.
↑ Miriam R. Dexter, Marija Gimbutas (2001). The Living Goddesses. University of California Press. pp. 197, 206–208. ISBN 9780520229150.
↑ Ivanits, Linda J. (February 15, 1989). Russian Folk Belief. M.E. Sharpe. ISBN 9780765630889 – via Google Books.
↑ Hałyna Łozko, Rodzima Wiara Ukraińska (tłum. Antoni Wacyk), Wrocław, wydawnictwo Toporzeł, 1997.
↑ Łuczyński, Michał (2020). Bogowie dawnych Słowian. Studium onomastyczne. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe. ISBN 978-83-60777-83-1
↑ Wiaczesłôw Iwanow; Władimir Toporow (1983). "К реконструкции Мокоши как женского персонажа в славянской версии основного мифа" (PDF). Балто-славянские исследования. 1982. Moscow: 175–197
↑ Carl Gustav Jung: Grundwerk. T. 2: Die psychologischen Aspekte des Mutterarchetypus. Olten: Olten und Freiburg/Br., 1984, s. 148-149.

[1] Mellaart (1967), p. 180-181

[2] Mellaart (1967)

[3] Baler (2005), p. 40

[4] Hodder (2010)

[5] "Papyrus of Ani: Egyptian Book of the Dead", Sir E. A. Wallis Budge, NuVision Publications, page 57, 2007, ISBN 1-59547-914-7

[6] Brown, Ras Michael (2012). African-Atlantic Cultures and the South Carolina Lowcountry (1st ed.). New York, NY: Cambridge University Press. pp. 26–27. ISBN 978-1-107-66882-9

[7] Dennett, Richard Edward (1906). At the Back of the Black Man's Mind; Or, Notes on the kingly office in West Africa. Forgotten Books. pp. 202–207. ISBN 978-1-60506-011-8

[8] "Kopijô Archiwùm". Originalné archiwùm z 24 séwnika 2012. Pòbrano 25 gòdnika 2020.

[9] Fletcher Stack, Peggy (9 May 2021). "Latter-day Saints are talking more about Heavenly Mother, and that's where the debates and divisions begin". The Salt Lake Tribune. Archived from the original on 18 January 2024 – via Internet Archive.

[10] Rosetti, Cristina (1 April 2022). "'O My Mother': Mormon Fundamentalist Mothers in Heaven and Women's Authority". Dialogue. 55 (1). University of Illinois Press: 133. doi:10.5406/15549399.55.1.05. ISSN 0012-2157

[11] Morrill, Susanna (2006). White Roses on the Floor of Heaven: Mormon Women's Popular Theology, 1880–1920. New York City: Routledge. pp. 55, 108. ISBN 0-415-97735-5

[12] Moench Charles, Melodie (Fall 1988). "The Need for a New Mormon Heaven" (PDF). Dialogue. 21 (3). University of Illinois Press: 83. During the era of polygamy some suggested that she is only one of many mothers in heaven. They reasoned that procreation of spirit children could be accomplished more efficiently if Heavenly Father could impregnate many heavenly mothers, just as exalted mortals' procreation of spirit children could be accomplished more efficiently if exalted mortal males could impregnate many wives.

[13] Katičić, Radoslav (2003). Die Hauswirtin am Tor: Auf den Spuren der großen Göttin in Fragmenten slawischer und baltischer sakraler Dichtung. Frankfurt am Main: PETER LANG. p. 40. ISBN 3-631-50896-4. Archived from the original on 2016-03-04.

[14] Miriam R. Dexter, Marija Gimbutas (2001). The Living Goddesses. University of California Press. pp. 197, 206–208. ISBN 9780520229150.

[15] Ivanits, Linda J. (February 15, 1989). Russian Folk Belief. M.E. Sharpe. ISBN 9780765630889 – via Google Books.

[16] Hałyna Łozko, Rodzima Wiara Ukraińska (tłum. Antoni Wacyk), Wrocław, wydawnictwo Toporzeł, 1997.

[17] Łuczyński, Michał (2020). Bogowie dawnych Słowian. Studium onomastyczne. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe. ISBN 978-83-60777-83-1

[18] Wiaczesłôw Iwanow; Władimir Toporow (1983). "К реконструкции Мокоши как женского персонажа в славянской версии основного мифа" (PDF). Балто-славянские исследования. 1982. Moscow: 175–197

[jung-19] Carl Gustav Jung: Grundwerk. T. 2: Die psychologischen Aspekte des Mutterarchetypus. Olten: Olten und Freiburg/Br., 1984, s. 148-149.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]