Jéż

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

Jéż ( Erinaceus europaeus)

Westãpòwónié

Jéż to zwierzã-cëcôl, chtërégò òkriwają kòlce. Jegò kòlce wëewòluòwałë z włosów. Są na zmianã biôłé i czôrné. Pò ùrodzeniô sã młodégò jéża kòlce są miãtczé a pózni robią sã twardé. Jéże żëją w Eùropie. Miészkają w serowëch lasach ,ùbrzegach rzeków, òbwòdnicë parków miejsczich, ògrodów i niedalek rozmajitëch lëdzcych budinków. Jéż òb zëma mòże hibernowac to je spac. Zatacony w òsłóniãtëch nòrcekach, gdze je wiele lëstów. Zagrzebòny zwijô sã w kłãbòk, zgrużdżony w casną kùlã, zasëpiô do zymkù. Jégò zôchòwa je drãgò nalezc. Budzô sã na przełómanim stëmiannika i łżekwiata, czej buten robi sã cepło i lëft mô kòl 15 stopni. Zëma i zymk to je drãdżi czas dlô niégò. Jeże baro nie lubią czej zëmą buten je zybówka cepłotë i zemnotë. To mòże jich zmëlëc, że to je ju zymk i òbùdzëc sã chùtczi w stëcznikù abò w gromicznikù. Tracą tedë wiele sëłë i mògą nie przëderowac do prôwdzëwégò zymkù. Òb lato wôżą kòl jednégò kilograma czej zbliżô sã zëma grebieją i wôżą jesz rôz tëli, co òb lato.W strëmiannikù, czej sã òbùdzą ze zëmòwégò spikù, zaczënô sã dlô jéżów gòdowé cząd.

Rozród

Parłãczëją sã w pôrë. Niosba dereje piãc, szesc tidzeniów. Młodi jéże rodzą sã w tacewnym krejamkò. Je jich òd trzech do òsmiu. Są slepié i mają miãtczi biôłi kòlce. Òczë naczynają widzec pò kòl dwùch tidzeniach. Nënka mô stara ò swòji dzecë-môłi jéże. Daje bòganosc jestkù. Bez 40-50 dniów zajimô sã nima i barni, czej rowarzëją. Pòzni żëją òsobno i samé jachtëją. Pò rokù stają sã dozdrzelałi i są gòtowi do gòdów. Mògą mieć młodi. Jéże mògą bëc stôri òd òsmiu do dzesãcy lat. Pò tim czasu dżiną.

Òdżëwianié

Pò zëmie je zmiarti dlôte wiele jé i pijé. Tedë jëgô serce zaczynô rëchli bic i wicy òdëchô. Na jachtã jidze leno pò cemkù, bò dzéń spãndzywa zagrzebóny, zatacony w zôchòwie. Jachtëje na òwadë, żnije, grëzôczi, wãdzëbôczi, smòlsze. Jéż je żérôchny. Rozmieje chùtkò wiornąc, czej czëje pò wòniô wroga. Pòtrafi cknąc i nalezc wszãdze jestkù. Prowadzy krëjamné żëcô. W cepłé zymkòwé i letnié wieczorë òne wiele jachtëją i dżiną przejachóne ma drogach. Gôdëją òd stëmiannika do czerwińca. Mògą miec do sétmë mòdëch w rokù. Mòdé jéże chùtkò roscą i pò dwùch miesącach żëją òsóbno. Jéż to je jedurny cëcôl. Za dnia nié dô sã gò dozdrzec leno nocą. Je to zwierzã baro pòżëteczny.

Òchrona

W Pòlsce jéże są prawno chronioné. Wrogama jéża są lësë, jôscë, ptôchë jachtôrze. Nôwiãcy dżinie młodëch jéżów niedługłò pò ùrodzeniô, czej są môłi a jich kòlce eszczi miãtczi. Tedë ni mògą sã barnic. Pòstãpnym ùstëgòwanim dlô ju dozdrzlałëch jéżów je darga a òsoblëwi szosëje, gdze wiele chùtkò rozmajitëch pòjazdów. Przòdë tak wiele jich nie dżinało na szosëjach, terôz corôz wiãcy. Je warto pamiãtac, że jéże lubią rézowac. To je cëcôl wanożnik. Lubi wëkrëwac nòwi môle gdze je dlô niégò wiele jestkù. Nie są òczarzowòny jednym môlã. Lubią reskwirowac. Mëmka roda czasã téż bëwô dlô nich drãgô. Pierwi lëdze w najich stronach wierzëlë, że jeżowé kòlce mògą pòmòc w rozmajitëch chòroscach. Dzysô wiémë, że to nie je prôwda.

Bibliografiô

Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978
Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.