Zwëczajnô jedlëna

Zwëczajnô jedlëna (Abies alba Mill.) – wiedno zeloné drzéwiã z rodzëznë sosnowatëch (Pinaceae).

Mòrfòlogiô

Jedlëna to je drzewò:

wësoczé kòle 50 métrów,
piéń grëbi, przemiara ù stôrich drzew nawetka do 3 métrów,
kòróna ù młodëch drzew kùżlowatô, ù stôrëch splëszczonô,
kòra głôdkô, cemnoszarô, ù starëch drzew łëzgòwatô, pòpãkanô,
jigłë długòscë 1 – 3 cm, tãpò zaòkrągloné na kùńcach, wiéchrznô strona cemnozelonô, dolnô pòkrëtô dwùma biôłima sztrépama nôlotu wòskù,
szëszczi kòle 15 cm długòscë ë przemiara 3 – 5 cm, stojącé na gałãzë; czej dozdrzénieją, rozpôdają sã, òstôwô blós òs szëszczi.
żëjë do 500 lat.

Ekòlogiô

Jedlëna mô wiôldżé wëmôgania co do mòkrzëznë lëftu ë zemii. Je baro czëłô na zaczapanié lëftu ë téż na nisczé ceplëznë. Je to roscëna léczniczô, ùżiwónô przë reùmaticznëch bòleniach ë inhalacjach w stónach zapôliwnëch gardła ë òskrzelów.

Wëstãpòwanié

Rosce w górach pôłniowi ë westrzédni Eùropë, na wësokòscë 400 – 1000 métrów n. p. m., w rozmajitëch karnach lesnych (lasë jedlënowò – danowé abò lasë jadlënowò – bùkòwé).

Na Kaszëbë òna trafia w pierszi pòłowie XIX wiekù. Jedlënowé semiona przëwiezlë tu m.jin. z Sudetów. Do dzysô z nëch XIX-wiekòwëch òbsadzeniów wiele nie òstało. Dzél ju spùscëlë. Na Kaszëbach nôwiãcy rosce tich jedlënów w bëtowsczim pòwiece, òsoblëwie w nadlesyństwie Òsësznica. Tu je mòżno òbzerac taczé, co są wiãcy jak 130 lat stôré, i taczi, co zaczãłë żëcé dopiérze 2–3 lata temù.

Òchrona

W Pòlsce ten ôrt drzewów je chroniony w rozmajitëch rezerwatach nôtërë. Są to m.in.:

Rezerwat Nôtërë Błogie^(pl)
Rezerwat Nôtërë Jaźwiny^(pl)
Rezerwat Nôtërë Jabłecznik^(pl)
Rezerwat Nôtërë Jamno^(pl)
Rezerwat Nôtërë Jedlina^(pl)
Rezerwat Nôtërë Jeleń^(pl)
Rezerwat Nôtërë Jodłowice^(pl)
Rezerwat Nôtërë Jodły Karnieszewickie^(pl)
Rezerwat Nôtërë Jodły Ostrzeszowskie^(pl)
Rezerwat Nôtërë Jodły Łaskie^(pl)
Rezerwat Nôtërë Kaliszak^(pl)
Rezerwat Nôtërë Kamień Michniowski^(pl)
Rezerwat Nôtërë Kozie Kąty^(pl)
Rezerwat Nôtërë Kruszewiec^(pl)
Rezerwat Nôtërë Lasek Kurowski^(pl)
Rezerwat Nôtërë Majówka^(pl)
Rezerwat Nôtërë Mokry Las^(pl)
Rezerwat Nôtërë Murowaniec^(pl)
Rezerwat Nôtërë Natalin^(pl)
Rezerwat Nôtërë Nowa Wieś^(pl)
Rezerwat Nôtërë Szklarnia^(pl)
Rezerwat Nôtërë Twarda^(pl)
Rezerwat Nôtërë Wojsławice^(pl)
Rezerwat Nôtërë Wrząca^(pl)
Rezerwat Nôtërë Zabrzeźnia^(pl)

Bùtnowé lënczi

Bibliografiô

Jakub Mowszawicz, Przewodnik do oznaczania drzew i krzewów krajowych i aklimatyzowanych, Warszawa 1979.
Bruno P. Kremer, Przewodnik. Drzewa i krzewy, Warszawa 1995