Czeskô Repùblika

Česká republika Czeskô Repùblika Fana Herb Mòtto: Pravda vítězí (Prôwda dobãdze) Òficjalny jãzëk czesczi Stolëca Praga Fòrma państwa repùblika Wiéchrzëzna % wòdë 78 866 km² 2% Lëdztwò (2015) 10 553 948 Dëtk Czeskô króna (CZK) Czasowô cona UTC +1 Nôrodné swiãto 1 stëcznika 1993 Himn Kde domov můj Kòd CZ Internet .cz Telefón +420

Czeskô (Czeskô Repùblika) (cz Česko, Česká republika, ČR) je państwã w Eùropie, bez przistãpù do mòrza. Òd 1918 do 1993 béła w zrzeszë ze Słowacką w Czechosłowacji. Òd 2004 r. słëchô do Eùropejsczi Ùniji.

Dzysdniowò, wedle kònstitucëji Czesczi Repùbliczi w ji skłôd wchôdają trzë krôje:

• Bòhemijô (Czechë, cz. Čechy)
• Mòrawskô (cz. Morava)
• Czesczi Sląsk (cz. České Slezsko)

Nen historëczny pòdzélënk je téż òdzdrzadlony w państwòwim herbù czesczi Repùbliczi, jaczi zamëkô w se czesczégò lwa ôs mòrawsczégò ë szląsczégò òrzła. W 1920 òstałë przëłączoné téż môłé dzéle Dólny Aùstrëjacczi.

Stolecznym gardã Czesczi Repùbliczi je Praga (cz. Praha). Jinszima wôżnyma gardama są: Brno, Ostrava, Olomouc, České Budějovice, Plzeň.

Historëjô

Pòd kùńc IX stolatô Czeskô òsta zjednónô przez Przemyslidów. W 997 rokù prasczi biskùp Wòjcech zatrzimôł sã w gardze Gduńsk. Czesczi Królestwò miało wôżną rolã w òbéńdze òd czasu hùsycczich religijnëch wòjnów w XV stolatim a téż w trzëdzescëlatny wòjnie w XVII stolatim, chtërné zacht òsłabiłë państwò. W dalszim cządze dosta sã pòd cësk Habsbùrgów ë weszła w skłôd Aùstro-Madżarsczi.

Pò ùpadniãcym aùstro-madżiarsczi mònarchji w 1918 rokù pòwstało państwò Czechów ë Słowôków - Czechosłowacjô. W 1938 rokù na spòdlim monachijsczégò ùkłôdu zajãté òstałe môle Sudetenlandu a Słowackô zwëskała wikszą samòrządzëznã, tedë miono państwa béło Czecho-Słowackô. W 1939 rokù Czeskô dostało sã pòd òkùpacëjã Trzecy Rzeszë, a Słowackô béło marionétkòwim państwã pòd ji kòntrolą.

Pò II swiatowi wòjnie Czechosłowacjô dosta sã pòd cësk Sowiecczégò Związkù. W 1968 rokù wòjska Warszawsczégò Ùkłôdu dokònałe inwazji tegò państwa czim zakùńczëłë starë bë zliberalëzowac kòmùnisticzny system ("Socjalëzna z lëdzką twôrzą") ób czas prasczégò zymkù. W 1989 rokù Czechosłowacjô dosta nazôt wòlnotã ë zmieniła ùrządzené państwa òb czas "aksaméntni rewòlucëji". 1 stëcznika 1993 rokù państwò to w mirny ôrt pòdzelone òsta na dwa samòstójne państwa Czeskô ë Słowackô.

Czeskô Repùblika wstãpiła do NATO w 1999 rokù, a do Eùropejsczi Ùniji w 2004.

Ùrządzenié państwa

Czeskô Repùblika je parlamentarną demokracëją. Ùstôwcowim ùrzãdã je dwajizbòwi parlament. Niższô jizba parlamentu - Zgromada Depùtowónëch (cz. Poslanecká sněmovna) ma 200 parlamentorów wëbiérónëch na sztërëlatną kadencëjã. W jizbie wëższi - Senace (cz. Senát) je 81 senatorów wëbierónëch na cząd 6 lat. Trzeci dzél senatorów je wëbiéróny co dwa lata.

W przódkù państwa je prezydent kraju, chtëren je wëbiéróny przez parlament na piãc lat. Reprezentëje òn państwò na midzënôrodny arenie. Prezydent mô prawò òbsôdzac ë copac przédnika ministrów a téż nôleżników rządu, rozrzeszac Zgromadã Depùtowónëch, òbsôdzac sãdzów i nôleżników Czesczégò Nôrodnégò Bankù (cz. Česká národní banka).

Sprôwnym ùrzãdem je Rząd (cz. Vláda). Nowi rząd mùszi przedstawic swoją programã przed Zgromadą Depùtowónëch i zwëskac dowiérny głos.

Ùrzãdny pòdzélënk

Czeskô Repùblika je pòdzélonô na 13 regionów (cz. kraj) ë na wëdzélony gard Praga. Dzysdniowô ùrzãdny pòdzélënk jistnieje òd 2000 rokù. Sądë ë niechtërné ùrzãdë są równak zrechtowóné na pòspòdlim ùrzãdnégò pòdzélënkù z 1960 rokù na 10 regionów, pòdzélonëch dali na krézë (cz. okres).

Ùrzãdny pòdzélënk Czesczi Repùbliczi w czesczim jãzëkù

Geògrafijô

Czeskô Repùblika je państwã w Westrzédny Eùropie, bez przistãpù do mòrza. Òna greńczi na zôpadze z Miemiecką, na pôłnim z Aùstrëjacką, òd pórénkù ze Słowacką ë na nordze z Pòlską.

Wëdrzatk plónu

Wikszi dzél Czesczi Repùbliczi zajimùją wëszawno-górsczé môle Czesczégò Masywù. Je òn òbeszłi z trzech starn górami: Sudetama (Śnieżka 1602 m n.r.m.), Rudawama (Klinovec 1244 m n.r.m.), Czesczim Lasã (1042 m n.p.m.), Bawarsczim Lasã ë Szumawą. Westrzédny dzél Czesczégò Masywù je zapadłoscą z dolëzną Labë, a na pôłnim są wlëdżi Trzebòńskô ë Bùdzejowickô. Òd Karpatów Czesczi Masyw je òdaparniony na pòrénkù mòrawskò-sląskim pasmã òbniżeniów.

Lëdztwò

Lëdztwò Czeskô (CSU, Praga)
Rok	Lëdztwò	Zjinaka	Rok	Lëdztwò	Zjinaka
1857	7 016 531	-	1930	10 674 386	6,6%
1869	7 617 230	8,6%	1950	8 896 133	-16,7%
1880	8 222 013	7,9%	1961	9 571 531	7,6%
1890	8 665 421	5,4%	1970	9 807 697	2,5%
1900	9 372 214	8,2%	1980	10 291 927	4,9%
1910	10 078 637	7,5%	1991	10 302 215	0,1%
1921	10 009 587	-0,7%	2001	10 230 060	-0,7%

Djagrama pòkôzujący dinamikã zjinak (w tësącach) lëdztwa Czesczi òd 1993 do 2003 rokù.

Tam je òdnotowiwóné ùjimné zwëczajné przërôstanié lëdztwa: -0,08% (òd 2003). Rozcëga sã strzédna długòta żëca, chtërna je 75 lat (òd 2003).

Gardë Czech

Gardë Czech, chtërne mają wiãcy jak 50 000 lëdzy.

Praga

Brno

	miasto	liczba mieszkańców (2004)
1	Praga	1 170 600
2	Brno	367 700
3	Òstrawa	311 400
4	Pilzno	162 600
5	Olomouc	100 700
6	Liberec	97 400
7	Czesczé Bùdziejowice	94 600
8	Hradec Králové	94 500
9	Ústí nad Labem	93 800
10	Pardubice	88 200
11	Havířov	84 800
12	Zlín	78 600
13	Kladno	69 300
14	Most	67 800
15	Karviná	63 400
16	Frýdek-Místek	59 900
17	Opava	59 800
18	Karlovy Vary	51 500
19	Děčín	51 800
20	Teplice	51 200
21	Chomutov	50 100

Bùtnowé lënczi

• Òficjalnô starna Czechów (w czesczim jãzëkù)
• Parlament Czesczi Repùbliczi (w czesczim jãzëkù)
• Prezydent Czesczi Repùbliczi (w czesczim jãzëkù)
• Rząd Czesczi Repùbliczi (w czesczim jãzëkù)
• Pòrtal Czesczi Repùbliczi (w czesczim jãzëkù)
• Czeszë ò Kaszëbach