Johann Wolfgang von Goethe

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

Johann Wolfgang Goethe

Goethe Faust

Ilmenau-pòmnik Goethégò

Johann Wolfgang von Goethe – miemiecczi pòeta przełomù XVIII i XIX wiekù i jedén z nôbarżi znaczących w skali swiatowi, dramaturg, prozaik, ùczony, politik.

W tradycji pòlsczi bywa mëlnie wiązany z romantyzmem, chòc w istoce bëł współtwórcą i jednym z głównëch (òbòk Fryderyka Schiller przedstawicelã esteticzi klasyczné (klasyka weimarskô ). Béł również mëslicelém i ùczonym, znawcą wielu dziedzin wiedzë oraz sztuczé. Studia prawniczé kończył w Lëpskù i Strasburgu. W 1775 Goethe osadł w WeimarWeimarze w chternym mieszkôł do kuńca żecu. Pełnił różné funkcje na dworze księca sasko- weimarsczcego, dochodząc do randżi prezydénta Izby Finansów. W 1782 został nobilitowany. Od roku 1791 do 1817 kierował teatrém oraz wszestczima instytucjama oswiatowo-kulturalnymi ksiãstwa. W 1786 roku wyjechał na dwa lata do Włoch, co wywarło dużi wpływ na jego twórczosc. Najbliższa przyjazń łączyła go z Fryderykiem Schillerem.

Zmarł w Weimarze, w całkowitym òsamotnieniu, pò śmierci żony i jedynégo syna. Ostatnié słowa, chterné wëpowiedzôł przed śmiercą, brzmiałé : „Wiãci swiatła”[1].

Pòchodzenie i òkres młodzeńczy (1749-1765)

òjc Goethegò, Johann Gaspar Goethe (ùr. 1710, zm. 1782) żëł ze swòją rodzeną w przestronnym bùdinkù we Frankfurce przë sztrase Großer Hirschgraben. Jakò rentier pielęgnowôł różné zainteresowania, do chternëch należałë m.in. kòlekcjonowanie naturaliów i òbrazów.

Matinka Goethégò, Catharina Elisabeth (ùr. 1731, zm. 1808) z dodóm Textor, staré rodzëne razã fascynowôł gò na nowò. Pózni pisôł, że marzy, bë sã znajdowac jednoczesnie pòsród òczarowywanëch i czarodzei. Pòdczas òkupacji Frankfurtu przez wòjska francusczi w 1759 czãsto òdwiedzôł teatr francusczi w Junghòfie.

W 1763 dané mu bëło wësłuchac koncertù 7-letniégò wówczas Mozarta. W wiekù 14 lat starôł sã ò członkòstwo w cnotliwym Towarzëstwie Arkadyjsczim przë Phylandrii (Arkadische Gesellschaft zu Phylandria), òstôł jednak òdrzucony z powodu swòich ekscesów.

W wiekù15 lat flirtował z kelnerką, chternã późni nazywôł Gretchen, i znalôzł sã w pòdejrzanëch krãgach. ùciszono skandal, a Goethe ùcekł sã do chòrobë.

30 stremiannika1765 òpuscił na pòlecenie swoégò òjca Frankfurt, bë w Lipskù pòdjąc studia prawniczé.

patrycjuszy, córka dzékana radë adwokacczi w wiekù 17 lat pòslubiała wówczas 38-letniégò radcã Goethégò. Nie òtrzimała w dzeciństwie żôdnégò wëkształceniô, jednak stała sã sławnô, dzãkia swemù żëczliwemù ùspòspòbieniu.

Z wëjątkiem sostrë Cornelii Friederiki Christiany ( ùr. 7 gòdnika 1750) rodzéństwò Goethégò zmarło wczesnie.

W 1758 Goethe zachòrowôł na òspã.

Edukacijã, na chtërnã składałë sã wszëstczi pòwszechné w tamtëch czasach przedmiotë i parã jãzëków òbcëch (łacena, greka, francusczi, anielsczi, hebrajsczi), zdobëł za pòsrednictwém òjca i priwatnëch szkólnëch.

Edukacija ta òbejmòwała również taczi descyplenë jak tuńc, jazdã kònną i szermierkã (w tamtëch krãgach należałë òne do kanonu edukacyjnégò). Bëł raczei wzorowém ùczniém aniżeli zawadiaką – ùczëł sã z łatwoscą, jażle dôwało sã ùpùst jégò żëwi duszë. Długòtrwałą òdrazã do historii spòwòdowała stojąca w bibliotece òjca wielotomòwô historia papiestwa. Pózni Goethe òkreślał historiã mianém bezładné mieszaninë omyłek i przemòcë. Wielkã przëjemnosc sprawiało mù rësowanie, mùzëka natomiast nie należała do jégò ùlubionëch dyscyplin.

Wczesnie zainteresowôł sã żywo literaturą, przë czim pòczątkòwò skupił swòją ùwagã na Friedrichù Gottliebie Klopstocku i Hëmerze.

Czedë Goethe bëł małim knôpim, zapòznano gò z teatrém: w domù rodzrnnym wëstawiano co rok teatr pupków, chtërny za kôżdym razã fascynowôł gò na nowò. Pózni pisôł, że marzy, bë sã znajdowac jednoczesnie pòsród òczarowywanëch i czarodzei. Pòdczas òkupacji Frankfurtu przez wòjska francusczi w 1759 czãsto òdwiedzôł teatr francusczi w Junghòfie.

W 1763 dané mu bëło wësłuchac koncertù 7-letniégò wówczas Mozarta|Mozart. W wiekù 14 lat starôł sã ò członkòstwo w cnotliwym Towarzëstwie Arkadyjsczim przë Phylandrii (Arkadische Gesellschaft zu Phylandria), òstôł jednak òdrzucony z powodu swòich ekscesów.

W wiekù15 lat flirtował z kelnerką, chternã późni nazywôł Gretchen, i znalôzł sã w pòdejrzanëch krãgach. ùciszono skandal, a Goethe ùcekł sã do chòrobë.

30 stremiannika1765 òpuscił na pòlecenie swoégò òjca Frankfurt[[, bë w Lipskù pòdjąc studia prawniczé.

1. M. Ursel, „Więcej światła”. O ostatnich słowach wielkich romantyków polskich, [w:] Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka, t. 6, pod red. J. Kolbuszewskiego, Wrocław 2002, s. 301–307.
2. Corona Corona jako Ifigenia (niem.). [dostęp 2008-10-31].
3. Goethes Werke cz. IV. t. 1–50, Weimar 1887–1912, s.224n.
4. 9/2834 List do Johanna Gottfrieda und Caroliny Herder; 9/2835 List do Christiana Gottloba Voigt.
5. Maszyna parowa w Tarnowskich Górach.
6. Wpis Goethego do księgi pamiątkowej kopalni Fryderyk w Tarnowskich Górach(niem.).
7. Ryszard Bednarczyk: Tarnogórski wiersz Goethego.
8. Goethe w Krakowie i Wieliczce.
9. Stanisław Krzyżanowski: Goethe w Krakowie. w Rocznik Krakowski tom 13. (1911), s. 251–265.
10. ohn Hennig: Goethes Europakunde: Goethes Kenntnisse des nichtdeutschsprachigen Europas, Rodopi, 1987 ​ISBN 90-6203-669-4​, 9789062036691.
11. Goethe w Polsce str. 311.