Krësztof Celestin Mróngòwiusz
Krësztof Celestin Mróngòwiusz abò Mrągòwiusz[1] (Christoph Cölestin Mrongovius; ùr. 19 lëpińca 1764 w Dąbrównie pòd Òlsztinkã n Mazurach, ùm. 3 czerwińca 1855 we Gduńskù) – ewangelëcczi dëchòwny, filolog, leksykògraf, wiôldżi hùmanista, pòliglota i pedagóga. Przeprowadzył pierszé wôżne w slawisticzi badania nad Kaszëbama i kaszëbizną. Jegò kaszëbskò-niemieckò-pòlsczi słowôrzk i nadczidniãca ò kaszëbskò-rusczich analogiach pòbùdzelë do badaniów rusczich ùczałëch, dzãka czémù zainteresowania Kaszëbama dostałë sã w krąg eùropejsczi pòliticzi.
Żëcé i zwënédżi
edicëjôKùńcził Ùniwersytet w Króléwcu, w tim miesce mieszkôł do 1798. Studiowôł teòlogiã i filozofiã. Całi czas pògłãbiwôł znajomòsc pòlsczégò jãzëka. 11 maja 1798 òstôł mianowóny pòlskò-ewangelicczim kaznodzeją w kòscele sw. Anë i lektorã pòlsczégò jãzëka w Akademicczim Gimnazjum w Gduńsku. Òd 1812 béł òn téż szkòlnym pòlsczégò jãzëka w gduńsczi szkòle przë parafii sw. Jana[1].
Òkróm pòlsczégò i niemiecczégò znôł téż łacëznã, grekã, hebrajsczi, francësczi i anielsczi. Ùcził sã téż rusczégò, czesczégò, łużëcczégò i lëtewsczégò. Mô niemôłé zwënédżi w pòlonisticzi. Wëdôwôł słowôrze pòlsczégò jãzëka (m.jin. Dokładny słownik polsko-niemiecki, niem. Ausführliches polnisch-deutsches Wörterbuch), do jaczich włącził régã pòmòrsczich regionalizmów. Kaszëbizmë mòże nalezc ju w słowarzu wëdónym w 1803. Mrągòwiusz béł pòmësłodôwcą programù badaniów kaszëbsczich. W latach 1826-1827 òdbéł nôùkową wanogã do Cecenowa i Główczëc. W ramach programù ùdało mù sã napisac skrómny kaszëbskò-niemieckò-pòlsczi słowôrzk z kòl 275 wërazama (ò titule Zbiérk wëbrónëch kaszëbsczich wërazów spisónëch pòlską òrtografią, apartnëch òd pòlsczich).
Słowiznã Mrągòwiusz zbiérôł w wikszoscë òd Kabôtków, tj. z òkòlégò jezór Łebskò i Sarbskò. Rãkòpis słowôrza dostôł òd Mrągòwiusza rusczi badéra P.I. Prejs, jaczi w 1840 napisôł z niegò rapòrt (skrodzoną wersjã). Rapòrt stôł sã szerok znóny w nôùkowim swiece i béł zwëskóny w jinszich słowarzach (na przëmiôr w 1862 ù Hilferdinga, w 1875 ù Kolberga, w 1881 ù Biskùpsczégò, w 1893 ù Ramułta)[1].
Całi program badaniów kaszëbsczich Mrągòwiusza realizowôł pózni F. Cenôwa.
Przëpisczi
edicëjô- ↑ 1,0 1,1 1,2 Jerzi Tréder, Môl K.C. Mrągòwiusza w dzejach Kaszëbów i jich jazëka, „Acta Cassubiana” 2015, s. 131-142.