Zrzeszéńcowie

Zrzeszéńcowie to pòétné karno, zebróné wkół cządnika "Zrzesz Kaszëbskô" (1933-39): Aleksander Labùda (1902-81) ze Strëszi Bùdë, Jan Trepczik (1907-89), Jan Rómpsczi (1913-69) z Kartuz, Francëszk Grëcza (1911-93) z Pòmieczińsczi Hëtë. Cządnik – z gòdłã W imię Boga – odrodzenie Kaszub – miôł za zgrôwã "òdrodã Wiôldżégò Pòmòrzô na spòdlim kaszëbiznë, w nôbëlniészëch ùdbach z pòmòcą i wespółbëcym Pòlsczi, dlô ji dobra". Kaszëbiznã ùznôwelë za apartny słowiańsczi jãzëk. Jich teòretik Sztefan Bieszk (1895-1964), ùrodzony we Fribùrgù (Badenia), ale jegò tatk wëszedł z Kòleczkòwa w Wejrowsczém, pisôł – z ekwiwaleńtama pòlsczima – słôwiącé snôżotã swòji tatczëznë Sonety kaszubskie, a w 1959 r. ùsadzył gwôsny pisënk.

Debiutë Zrzeszéńców przëpadłë na zôczątk trzëdzestëch lat XX stalata. Długò naznôczalë czerënk rozwiju kaszëbsczégò lëteracczégò jãzëka, mającë wërazny cësk na stanowiszcze Młodokaszëbów, òd chtërnëch sã dowiedzelë ò pòzdrzatkach Cenôwë i Ramùłta na kaszëbiznã. Òstawilë dosc tëlé wôżnëch dokôzów, np. zbiérk widzałëch i aktualnëch felietónów lëdzkò-pòliticznëch Labùdë (Guczów Mack gôdô), melodné piesnie ("Kaszebskji Pjesnjôk") i snôżé wiérztë (np. zbiérk "Odecknienié" 1977) J. Trepczika, dolmaczenié Biblëji kaszëbsczi Grëczë (1992), òsoblëwò słowôrze Labùdë (1960, 1981) i Słownik polsko-kaszubski Trepczika (1994).

Zbiérk Labùdë "Kaszëbsczim jesma lëdã" przënôszô cziledzesąt tekstów-manifestów z mòttã: "Chto dzys nie chce mòwë òjców tczëc, mùszi witro słëgą cëzëch bëc". Szlachã felietónistë Labùdë szedł A. Hirsz. Wiérztë Trepczika tikają trzech témów: historii (np. Piesniô Wendów), jãzëka (np. Tczëwôrtnô jes jak dzejów duch) i miłotë do rodny zemi (np. piesniô Hej mòrze, mòrze, lubòtné mòrze...). Labùda tak ùjął ewòlucjã jãzëka: "...mòże gadac ò lëteracczi kaszëbiznie dzelący sã na baro gwarową i òglową. Pierszô jinaczi sã òd drëdżi tim, że przëjimô wszëtczé dodôwné swòjiznë wszëtczich gwar [...] Znaczącą znanką ti drëdżi je téż ji wikszô apartnota w ùprocëmnienim do lëteracczi pòlaszëznë[...] Jini pisôrze bëlë w sztãdze sã ùniesc nad domôcą gwarã i ùsôdzają w òglowy kaszëbiznie, czemù zôczątk delë znóny lëteratowie [...] Dokôz Majkòwsczégò pt. "Żëcé i przigodë Remusa" je klasykòwym przëmiôrã prozë gwôsno lëteracczi, a "Nowotné spiéwë" Bùdzësza – pòezji. Òdezdrzëwają jich pisôrze młodszégò pòkòleniô, jak Jan Trepczik, Jan Rómpsczi i jini, zbiérający sã wkół cządnika "Zrzesz Kaszëbskô", jaczi tekstë zasługiwają na miono kaszëbiznë òglowy, tj. gwôsno lëteracczi..." (1937).

Zrzeszéńcowie ùznelë zasłëdżi Cenôwë, dzãka chtërnémù lud "przëbôcziwô mowę tatków przódë" i Majkòwsczégò, że "skażonô gôdka sta sã nama sjãtô" – słowama Bieszka, co pisôł téż: "Dzél poétów z Labudą i Trepczikę przédnyma (Karnowsczim, Bilotã, Bùdzëszã, Patokã) stworzëlë jistnô dlô se mowę lëteracką o dobëtnëch céchach swojsczëch. Proces zéńdzeniô kaszëbsczich dijalektów w jednę oglowokaszëbską mowę ni mógł jesz dóńc. Bo element rëbacczi (nordowy), nôwôżniészi bodôj, mô chdze môl" (1937). Strach ò kawel jãzëka przewijô sã ù Rómpsczégò.