Jón Trepczik
Jón Trepczik (ùr. 22 rujana 1907 w Strëszi Bùdze, ùm. 3 séwnika 1989 w Wejrowie) – béł kaszëbsczim spòlëznowim dzejôrzã, ùtwórcą, pedagògã ë kòmpòzytorã.
Biografiô
edicëjôJón Trepczik pòchòdzył z gbùrsczi familii ze Strëszi Bùdë midzë Stajszéwã a Mirochòwã (kréz kartësczi), gdze przëszedł na swiat 22 rujana 1907 rokù. Ùcził sã w seminarium dlô szkólnëch w Kòscérzënie, chtërné ùkùńcził w 1926 r. Zaczął robic jakno szkólny w Kartuzach, a pò krótczim czasu przeniósł sã do szkòłë w Miszewie, gdze robił do 1934 r. Ju jakno młodi człowiek zajinteresowôł sã òn kaszëbizną, co stało sã òsoblëwie dzãka taczim lëdzóm jak Aleksander Majkòwsczi i Aleksander Labùda. W 1929 rokù doszło do stwòrzeniô Regionalnégò Zrzeszeniô Kaszëbów[1], a Trepczik przënôlégôł do karna załóżców ny òrganizacji.
W 1930 r. òżenił sã z Anielą Rómpską, chtërna bëła sostrą jednégò z nôbarżi znónëch ùtwórców i dzejôrzów z karna Zrzeszińców Jana Rómpsczégò. W 1930 r. Trepczik zadebiutowôł w gdińsczi Chëczë Kaszëbsczi wëjimkã òpòwiôdaniégò pòd titlã Na szlachù zbrodnié. Jakno pòeta pierszi rôz òbjawił sã w 1931 r. w Gryfie. Pisôł do wëchôdający w trzëdzestëch latach uszłégò stalata Zrzeszë Kaszëbsczi. Równak czas, w jaczim przëszło żëc i twòrzëc Trepczikòwi, nie béł za baro żëczny kaszëbsczémù dzejaniémù. Midzëwòjnowé przédnictwò Pòlsczi nie bëło za baro żëczné temù, żebë kaszëbizna mògła sã richtich rozkòscérzac. Òsoblëwie doswiôdczëlë tegò lëdze, co przënôlégelë do karna Zrzeszińców. Baro pòdsztrëchiwelë òni midzë jinszima apartnotã kaszëbsczi òbéńdë i kaszëbsczégò jãzëka, jaczi, na przék wëstãpùjącym tej pòzdrzatkóm, mielë nié za jedną z pòlsczich gwarów, le za apartny słowiańsczi jãzëk. Prawie to pòdsztrëchiwanié kaszëbsczi apartnotë sprawiło, że pòlsczé przédnictwò, tak przedwòjnowé, jak téż pózniészé pòwòjnowé, pòsądzywało tej sej Kaszëbów, a òsoblëwie prawie Zrzeszińców ò separatizmã, czëlë dzejanié, jaczégò célã miało bëc òddzelenié Kaszëb òd pòlsczégò państwa.
Trepczik w 1934 r. przeniosłi òstôł do szkòłë w Rogòznie, leżącym w òbéńdze Wiôlgòpòlsczi. Òb czas bëtnoscë w Wiôlgòpòlsce w 1935 r. wëdóny òstôł jeden z bëlnëch dokôzów Jana Trepczika. Béł to Kaszebskji pjesnjôk. Dzél I, w chtërnym Trepczik pòkôzôł sã nié leno jakno lëteracczi ùtwórca, ale téż kòmpòzytor twòrzący melodie do tekstów A. Labùdë, J. Rómpsczégò i swòjëch gwôsnëch. Pò robòce w Rogòznie jaż do wëbùchù drëdżi swiatowi wòjnë Trepczik robił w Tłukawach.
W séwnikù 1939 r. Méster Jan przebiwôł w Tłukawach, pò czim w 1940 rokù wrócył na Kaszëbë. Tam zaczął robic jakno kasjéra w ùrzãdze gminë w Swiónowie. W 1943 r. òstôł wcelony do niemiecczégò wòjska, w Italsce przed do partizancczi z jaczi przeszed zôs do armii generała Andersa. Do kraju wrócył w 1946 r. i nalôzł so robòtã w Spòdleczny Szkòle nr 4 w Wejrowie, w chtërny robił jaż do emeriturë, na jaką przeszedł w 1967 r. Krótkò pò wòjnie związôł sã téż z òdrodzoną „Zrzeszą Kaszëbską”, chtërna wëchôda w latach 1945-47. W nôcãższim cządze, czej pò lëkwidacji òdrodzony „Zrzeszë”, a przed ùtwòrzenim Kaszëbsczégò Zrzeszeniégò, Kaszëbi ni mielë swòji òrganizacji, co bë reprezentowa jich jinteresë ë mia bë starã ò kaszëbiznã, wejrowsczi dodóm Jana Trepczika béł môlã, gdze schôdelë sã lëdze dzejający na kaszëbsczim gónie. Na òperacjowi rozmòwie z nim fónkcjonariuszowie Ùrzãdu do sprawów Pùblicznégò Bezpiekù (ÙdsPB) mielë zdebło nôdzeje, że mòże ùdô sã gò zachãcëc do wespółdzejaniô. Pò drëdżim zetkanim z nim stało sã równak dlô ùbówców czësto gwësné, że ùdostanié gò na jich stronã nie je mòżlëwé. Trepczik nie zrobił tegò, co chcelë òd niegò jegò rozpòwiôdôcze z ÙdsPB, ale òbstojéwôł na swòjim, a òkróm tegò nie tacył przed nima, że nie widzy mù sã sytuacjô Kaszëbów i kaszëbiznë w Lëdowi Pòlsce - je ò tim napisóné we Warszawie 29 zélnika 1955 r. Jiné je pismiono napisóné rãczno i przeniosłë przez niegò na zéńdzenié z fónkcjonariuszama ùrzãdu do sprawów pùblicznégò bezpiekù w 1955 r. Jesz niglë gò napisôł, mùszôł ju rôz bëc na ÙB, gdze pitóny béł midzë jinszima ò swòje dzejanié przed wòjną, òb czas ni, a téż pò ni. Miôł gadac, co wié ò dzejarzach kaszëbsczich, chtërnëch znaje, a téż napisac dlô ùbòwców wszëtkò, co wié ò kaszëbsczim separatizmie, ò dzejanim przedwòjnowi ë pòwòjnowi „Zrzeszë Kaszëbsczi”, ò znónëch kaszëbsczich dzejarzach i ò tim, jaczi je jegò pòzdrzatk na òglowé ùregùlowanié kaszëbsczi sprawë.
W 1956 rokù nalôzł sã Méster Jón midzë załóżcama Kaszëbsczégò Zrzeszeniégò, chtërnégò wejrowsczim partã pózni czerowôł. Béł midzë jinyma baro aktiwnym dzejôrzã mùzyczny rësznotë. Zajimôł sã prowadzenim chùrów a òkróm te mòże rzec, że razã ze swòją drëgą białką, Léòkadią (przódë Czaja) twòrził môłé spiéwòwé karno[2], chtërné wëstãpòwało na różnëch zéńdzeniach ë rozegracjach. W 1959 rokù dwa zestawë jegò spiéwków òstałë wëdóné przez Karno Sztudérów Kaszëbów Ormuzd. W arkùszach nëch pierszi rôz òsta zamieszczónô m.jin. pòpùlarnô piesniô „Zemia Rodnô”, ùznôwónô dzysô przez wiele Kaszëbów za nôrodny kaszëbsczi himn. W pózniészich latach wëszłë jesz: Rodnô zemia (1974), Moja chëcz (1978) ë Lecë choranko (1980, 1997). Do artisticzny spôdkòwiznë Trepczika przënôlégają téż òbrôzë ë céchùnczi. Trepczik przënôlégô do karna lëdzy, co jakno pierszi òstelë – w 1967 rokù – wëprzédniony przëznôwónym przez Karno Sztudérów Pòmòraniô Medalã Stolema[3].
W kùńcowim dzélu jegò żëcégò wëszłë trzë tomiczi jegò kaszëbsczich wiérztów, z chtërnëch wëzérô miłota do domôcëznë[4], kaszëbsczi mòwë, zemi ë jich dłudżich dzejów. W 1970 rokù ùkôza sã Moja stegna, a w 1977 r. Odecknienié. Specjalnie dlô dzecy ùrëchtowôł òn zbiérk kaszëbsczich wiérztów wëdóny w 1975 r. pòd titlã Ukłôdk dlô dzôtk. A w 1979 rokù òstôł nôleżnikã Związku Literatów Polskich. Jegò wiérzta "Kaszëbskô mòwa" bëła dolmaczony na: biôłorusczi, bretońsczi, miemiecczi i sloweńsczi.
Jón Trepczik ùmôrł 3 séwnika 1989 r. w Wejrowie, gdze pòchòwóny òstôł na smãtôrzu w Smiechòwie.
Jeden z brzadów jego robòtë na rënkù ùkôzôł sã ju pò jegò smiercë – dwatomòwi Słownik polsko-kaszubski, wëdóny w 1994 rokù. Robòta nad nim zaja autorowi dłudżé lata, a zacza sã òna ju w latach szescdzesątëch ùszłégò stalata. Nôùkòwò przërëchtowôł gò do wëdaniô prof. Jerzi Tréder.
Spòdlecznô Szkòła w Miszewie nosy dzysô miono prawie Jana Trepczika. Dzejającé w Wejrowie Towarzystwo Śpiewacze nosy téż jegò miono.
Ùsôdztwò (wëjimk)
edicëjôPrzëpisë
edicëjô- ↑ Jan Trepczik (1958 - przepisóny przez Édmùnda Kamińsczégò), Pòzdrzatk na kaszëbiznã, rozwicé lëteraturë ë pòstulatë dlô Zrzeszeniégò Kaszëbsczégò, „Pomerania” 2019, nr 10, s. 36
- ↑ Mamuszka, F.: Wejherowo i Ziemia Wejherowska : przewodnik. Gdańsk : Wydaw. Morskie, 1969, s. 45 (pòlsczi)
- ↑ Wojciech Jankie, Stolemowcy, „Biuletyn Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego” 1967 nr 2, s. 13.
- ↑ Współczesna literatura kaszubska 1945 - 1980, ISBN 8320537495
Lëteratura
edicëjô- J. Borzyszkowski, J. Mordawski, J. Treder: Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów; J. Bòrzëszkòwsczi, J. Mòrdawsczi, J. Tréder: Historia, geògrafia, jãzëk i pismienizna Kaszëbów, Wëdowizna M. Rôżok przë wespółrobòce z Institutã Kaszëbsczim, Gduńsk 1999.
- K. Kleina, C. Obracht-Prondzyński (red.): Społeczność kaszubska w procesie przemian : kultura, tożsamość, język. Kancelaria Senatu, 2012.
- F. Lorentz, A. Fischer, T. Lehr-Spławiński: Kaszubi : kultura ludowa i język. Toruń : Wydaw. Instytutu Bałtyckiego ; Warszawa : Skł. gł. Kasa im. Mianowskiego - Instytut Popierania Nauki, 1934, s. 132.
- F. Neureiter: Historia literatury kaszubskiej : próba zarysu, przełożyła Maria Boduszyńska-Borowikowa ; wstępem opatrzył Tadeusz Bolduan, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Oddział Miejski, 1982, ISBN 8300002561 [2]